y o ‘naltirilgan va tu r g 'u n h olatida turgan, tu b ig a c h a tu shirilgan baypas bilan
jih o z la n g a n b o 'lis h i kerak. Asosiy z a tv o rla r o ld id a kavitatsiyaga q arshi
k o n fu z o r o 'rn a tila d i, b a ’zi
bir hollarda, o d a td a , v aq tin c h a lik va qurilish
suv tashlagichlarida ikki qatorli zatvorlar q o 'lla n ilish i m u m k in .
C h u q u r jo y lash g an suv qabul q ilg ich lar. Suv q ab u l q ilgichlar suvdagi
jism larni ushlab qoluvchi panjara, t a ’mirlash va a v ariy a-ta’m irlash zatvorlari
bilan jih o zlan ad i. S tatsio n ar va k o 'c h m a k o 'ta rish m ex an izm lari o raliq lar
soniga k o 'ra ta n la n a d i. K o 'c h m a m e x a n iz m la r p a n ja ra n i tozalash ishlarida
qo'llaniladi.
Avariya zatvorlari sifatida s ta tsio n a r m e x a n iz m la r ishlatiladi. Suv o 't k a -
zuvchi trakt (tu n n e l quv u r) qabul q ilin g a n d a a v a r iy a - ta ’m irlash zatvori
o 'rn a tilm a y d i. Z a tv o rla r m u stah k am lig in i kafolatlash
u c h u n u baypas bilan
jih o z la n a d i.
3 . 2 . 6 . Z a tv o rla rn i o 'r n a t i s h va u la rd a n f o y d a la n is h
Z a tv o rla rn i y asash va o ‘rn a tish . U n c h a katta b o 'lm a g a n metall zatvorlar
qurilish m a y d o n c h a s in in g ustaxonasida yasaladi. Y o g 'o c h va te m ir-b e to n li
zatvorlar in shoot qurilish m ay d o n id a tayyorlanadi. T e m ir y o ‘1 bilan zavoddan
qurilish joyiga yig'ilgan h o ld a yotqiziladi. Agar zatvorlarni yig'ilgan h o ld a
qurilish joyiga yetkazib boMmasa, uni a lo h id a konstruksiyasining qismlari
b o 'y ic h a
tashiladi, ularni qurilish jo y id a yirik k onstruksiyalar b ila n o son
b irla s h tirila d i. Yassi z a tv o r la r n i o ra liq tirq is h la rg a k r a n la r , c h i g 'i r l a r ,
d o m k ra tla r y o r d a m id a o 'r n a tis h m u m k in . S h u m e x a n iz m la r bilan valikli
zatvorlar, buriluvchi ferm alar, k lapanlar, b a ’zida seg m en tli z atvorlarning
o ra liq tu z ilm a la ri y ig 'ilad i va o 'r n a t i l a d i , b a ’zi b ir z a tv o r la r (sektorli,
t o m s im o n , k a m h ollarda valikli va h o k a z o ) oraliq tirq ish larn in g o 'z id a
yig'iladi.
M ex an ik qurilm alarning ishonchli ishlashini t a ’m inlash b o ‘yicha tad b irlar.
M e x a n ik jih o z la r tarkibiga kiruvchi zatvorlar, h a ra k a tla n u v c h i ta y a n c h
q is m la r , z i c h l a g i c h l a r va b o s h q a j i h o z l a r g a fo y d a la n is h
d a v r id a suv,
c h o 'k in d ila r , m u z , s h a m o l, h a ro ra tn in g o'zgarishi t a ’sir qiladi. Z a tv o rla rn i
ekspluatatsiya qilish davrida m etall q ism la r korroziyaga u c h ra y d i, loyqa
zarralari va m u z la rn in g ishqalanishi natijasida yem iriladi. G 'ild ira k d a g i
p o d sh ip n ik la r, sharn irlar, aylanuvchi qism lar ifloslanadi, m oylovchi m a te -
ria llar yuvilib is hqalanish k u c h i ortadi va b u n in g n atijasida k o 'ta ris h
kuchi
ortadi.
Z a tv o rla rn in g ishlashi qish faslida og'irlash ad i. M u z la r n in g q o p la m a g a
yopishishi, zichlashtirgichlardan j u d a kam m iq d o rd a suvning sizishi tayanch
h a ra k a tla n tiru v c h i qism lari va z ic h la sh tirg ic h la m i m u zlash ig a olib keladi.
Z a tv o rla rn i ishlashini to 'x to v s iz t a ’m in la s h u c h u n v a q ti-v a q ti bilan
t e k s h i r i s h , z a t v o r va m e x a n i z m l a r n i i s h l a t i s h , k o ' z g a k o ' r i n a d i g a n
n u q so n la rn i y o 'q o tis h va yem irilgan detallarni a lm a sh tirish kerak.
206
Z a t v o r l a r n i q is h d a is h la s h in i t a ’m in la s h u c h u n q o p l a m a , t a y a n c h
h a rk atlan u v ch i qism lar, zichlagichlarni m u z qoplam asligi va zatv o rn in g
gidravlik b o sh q a ru v tizim laridagi suv m uzlam asligi lozim . G id r o te x n ik a
inshootlari zatvorlari o ld id a ju d a k o ‘p m iq d o r d a m u z yig‘ilib
q o lishining
oldini olish u c h u n vaq ti-v aq ti bilan siqilgan havo o q im i yuboriladi.
Keskin iqlim da zatvorlarni sovish va m u z la s h d a n saqlash u c h u n u n in g
pastki qismiga n a m a t q o ‘yilib ikki q a to r taxta qoqiladi. Zichlagich va tayanch
h a ra k a tla n u v c h i qism lari m u z la m a s lig in in g o ld in i olish u c h u n q u y ilm a
qismiga elektr isitkich elem enti o 'm a tila d i. A vtom atik zatvorlarning gidravlik
tizim larini isitish u c h u n u n in g naychalari (q u v u rla ri)d a n b o sim ostida issiq
suv va m o y yuboriladi.
Z a t v o r t o ‘xtovsiz ishlashi u c h u n p o d s h i p n i k l a r n i v a q ti- v a q ti b ila n
m o y lash , m etall qism larn i b o ’yash va o ‘z vaq tid a t a ’m irlash ishlarini olib
borish talab qilinadi.
T a ’m i r l a s h z a tv o r la r in i o 'r n a t i s h h a r q a n d a y a so siy z a t v o r u c h u n
m o ’ljallanadi. Avariya-ta’mirlash zatvorlari oldida h a m ta ’mirlash zatvorlarini
o ’rn atish
m aq sad g a m uvofiqdir, c h u n k i asosiy z a tv o r suv tagida ishlaganda
(k e m a o ’tk azu v ch i shluzlar, gidroelektrostansiya binolari) ularni n a z o ra t
qilish im koni b o ’lmaydi. C h u q u r joylashgan t a ’mirlash zatvori h a m d a asosiy
v a avariya zatv o rla rin i k o ’ta rib -te k s h iris h kafolati b o ’lishi kerak. A gar
t a ’m irlash va asosiy zatv o rlar orasidagi suv quvuri bosim li b o ’Isa, u n d a
t a ’m irlash zatvori erkin h a rak atin i t a ’m in lash u c h u n baypas (un g a katta
kesim ga ega b o ’lm a g a n p arallel suv qu v u ri) o ’m a tila d i. Baypas z a tv o r
h ara k a tid a unin g ikki to m o n id a g i y o ‘1 q o ’yarlik b o s im n i saqlab tu radi.
Agar z a tv o m i t a ’m irlash ishlari u c h u n uni k o ’tarish im koniyati b o ’lm asa,
u n d a asosiy z a tv o r oralig’idagi teshiklar y o rd a m id a t a ’m irlanadi.
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
