Gidrotexnika quríLÍslarí” páninen laboratoriya jumisların orınlaw boyınsha metodikalíq kórsetpe

2-bap. Gidrotexnika qurılıslarında gidravlikalıq processlerdi úyreniw
2.1. Suw taslaw qurılısların modellestiriw
Suw taslaw imaratların (sonday-aq tutastırıw imaratların ) gidravlik izertlewi waqtında ádetde olarda bolıp atırǵan processler modellestirıledi.
Modellestiriwdiń tiykarǵı shártleri tómendegiler esaplanadı.
Fr_н=Fr_м=idem
Rе_мRе_r
bul jerde: Fr=V²/(gh) -Frud sanı; Rе=(vh)/ -Reynolds sanı; v, h -aǵıs tezligi hám tereńligi; -suwdiń kinematikalıq jabısqaqlıǵı ; Rе_sh - Reynolds sanınıń shegaralıq ma`nisi, ádetde modelde odan úlken mánis alınsa, modelde avtomodel process júzege keledi, yaǵnıy gidravlikalıq qarsılıqlar Reynolds mánisine baylanıslı bolmaydı.
Shegaralıq Reynolds mánisin tómendegi formuladan anıqlaw múmkin.
Rе_ч=(14R_м)/(K_м )
bul jerde:
R_м, K_м, _м - modeldegi ózen gidravlikalıq radiusı, absolyut ekvivalent gidir budirlik, gidravlikalıq súykeliw koefficiyenti.
Gidir budirlik koeffitsenti ayna hám orgayna ushın n_м =0,008…0,013, K_m = 0,0015…0,01 mm; boyalmaǵan tegis polattan qılınǵan maydan ushın n_м = 0,011…0,014, K_m =0,02…0,1 mm; tegislengen taxtadan qılınǵan maydan ushın n_м =0,01…0,014, K_m =0,15…0,3 mm; betonnan qılınǵan maydan ushın n_м =0,011…0,015, K_m =0,3…0,8 mm.
Egerde modeldegi hám naturadaǵı erkin túsiw tezleniwi birdeyligi inabatqa alınsa g_н=g_м,, onıń masshtabı _g=_м/_н=1, Fr_н=Fr_м shártinen tómendegi modellestiriw masshtablarına iye bolamız:
Uzınlıq ushın _l =l_н/l_м ;
tezlik ushın _v=V_н/V_м= yamasa V=V_l ;
suw sarpı ushın _Q=QH/Q_M = _i^2,5;
waqıt ushın _t=t_н/t_м= .
Modelde gidravlikalıq processlerdi izertlew dáwirinde bir-biri menen baylanıslı bolǵan kompleks wazıypalar sheshiledi. Olardan tiykarlıları tómendegiler: qurılıs-gidravlikalıq rejimin úyreniw; qurılıs boylap aǵıp atırǵan aǵımnıń nizamlıqların ashıw; qurılıs bólimlerinde suwdiń tereńligi ózgeriwi; aǵımdı basqarıwdı racional usılların tańlaw; aǵımnıń qurılısqa dinamikalıq tásirin úyreniw; qurılıs tómengi byefindegi jergilikli juwılıw processlerin boljaw.
Laboratoriya jumısları dawamında studentler tiykarınan juwılmaytuǵın ózenlerde bolıp atırǵan processlerdi úyrenedi, ólshew ásbapları hám apparaturalarınan paydalanıwdı, qurılıs gidravlikalıq rejimin úyreniwedi, laboratoriya izertlewleri nátiyjelerin naturaǵa kóshiriw boyınsha málim ilmiy tájriybelerge iye boladı.