Gidrotexnika quríLÍslarí” páninen laboratoriya jumisların orınlaw boyınsha metodikalíq kórsetpe

1-bap. Gidrotexnika qurılıslarındaǵı filtraciya izertleniwi
1. 1. Modellestiriwdiń tiykarǵı qaǵıydaları
Filtraciya esapları járdeminde filtraciya aǵımınıń tiykarǵı parametrleri: tezligi, basımı, sarpı anıqlanadı hám de flyutbetning qalǵıwı yamasa qalıńlıǵı, jay gruntınıń filtraciyaga qarsı bekkemligi tekseriledi.
Basımlı filtraciyanı tájiriybe járdeminde tekseretuǵın usıllardan kóbirek qollanılatuǵını EGDU (elektro-gidrodinamik uqsaslıq) usılı bolıp tabıladı. Bul usılda filtraciya máselesin sheshiw elektriklik modellerde atqarıladı hám EGDU ásbapı dep júritiledi.
Texnikalıq shártler hám de proektlestiriw normalariga [5] tiykarınan I hám II klasqa kiretuǵın hámme gidrotexnika qurılıslarınıń filtraciya esapları EGDU usılında atqarılıwı kerek.
EGDU usılı filtraciya aǵımınıń gewek ortalıqtaǵı háreketi menen elektr tokınıń elektr ótkezgish ortalıqtaǵı barkaror háreketi arasındaǵı óz-ara uqsaslıqqa tiykarlanǵan, sebebi bul eki háreket de matematika pániniń bir teńlemesi - Laplas teńlemesi [3] arqalı ańlatpalanadı [2].
1.1.- kestede filtraciya aǵımı hám elektr tokı arasındaǵı uqsaslıq hám de bul uqsaslıqtı kórsetiwshi tiykarǵı teńlemeler [2] keltirilgen.
Filtraciya aǵımı parametrleri hám elektr tokı arasındaǵı uqsaslıq
1.1.- keste

Filtraciya aǵımı	Elektr toǵı
Laplas teńlemesi Darsi nızamı Filtraciya tezligi , m/sut Pyezomitrikalıq basım Н, m Basım ayırmashılıǵı Н1 – Н2, m Filtraciya jolınıń uzınlıǵı (aǵıs sızıǵınıń) l, м Aǵım kesim maydanı F, m^2 Filtraciya koefficienti К, m/sut	Laplas teńlemesi Оm nızamı Tok tıǵızlıǵı i, В/Оm·sm^2 Elektr kúshleniwi U, Vоlt Kúshleniw ayırmashılıǵı U 1 – U 2, Vоlt Elektr toǵın ótkiziwshi uzınlıq (tok sızıǵınıń ) S, m Ótkizgish kesim maydanı , mm^2 Salıstırma elektr ótkiziwshenlik , Оm^-1·sm^-1  – salıstırma qarsılıq Оm·sm
Filtraciya aǵımı gradienti	Elektr maydanınıń kúshleniwi В/sm
Filtraciya maydanı qarsılıǵı sut/m^2	Ótkiziwshiniń elektr qarsılıǵı sm
Filtraciya sarpı	Tok kúshi А
Salıstırma sarpı m/sut Suw ótkizbeytuǵın qatlam n - qatlamǵa normal Birdey basımli sızıqlar Н=const Basım funktsiyası H=f(X;Y;Z)	Salıstırma tok kúshi А/sm^2 Tok ótkizbeytuǵın maydan n – maydanǵa normal Birdey potenciallıq sızıqlar U=const Potencial funktsiya U=f(X;Y;Z)

EGDU usılı járdeminde filtraciyanı tekseriw sonnan ibarat, elektr modelinde birdey potenciallı sızıqlar, tok sızıqları, tok kúshi tarqalıwı anıqlanadı jáne bul mánisler arnawlı esaplar járdeminde filtraciya aǵımı parametrlerine aylantırıladı. Onıń ushın bolsa modellew nizamlıqlarına tiykarınan tómendegi uqsaslıq shártlerin orınlaw zárúr:

-elektriklik model, málim masshtabda "M" naturadagi úyrenilip atırǵan filtraciya maydanın anıq sáwlelendiriwi kerek;
-elektriklik model hám filtraciya maydanı shegaralarında basım hám potencial ushın bir-qıylı shegaralıq shártler uqsaslıǵın támiyinlew kerek;
-elektriklik model hám filtraciya maydanı geometriyalıq uqsaslıǵı támiyinleniwi kerek;
-modeldiń elektr ótkezgishligi naturadagi grunt filtraciya koefficiyentine proportsional bolıwı kerek;
EGDU usılında filtraciya maydanın izertlew qılıw ushın kerek bolǵan modellestiriw masshtabları 1.2.-kestede keltirilgen.