Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

GEOXRONOLOGIYA  VA  ORGANIK  HAYOTNING  RIVOJLANISHI
(mavjud  manbalar  asosida)
 
E
o
n
o
te
m
a
 
(e
o
n
) 
E
ra
te
m
a
 
(e
ra
) 
S
is
te
m
a
 
(d
a
v
rl
a
r)
 
E
p
o
x
a
 
(b
o
‘l
im
) 
Davr 
boshlangan-
dan buyon 
o‘tgan vaqt, 
mln yil 
Organik hayotning 
asosiy turlari 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
To‘rtlam-
chi 
Q 
Q
IV
* 
Q
III
 
Q
II
 
Q
I
 
Q
E
 
0,01 
 
0,8 
 
1,75 
Odam paydo bo‘ladi. Hozirgi 
zamon hayvonlari va 
o‘simliklari rivojlanadi. 
Neogen 
N 
N
2
 
N
1
 
23,5 
Hayvonlardan sut emizuvchilar, 
o‘simliklardan danakli 
o‘simliklar taraqqiy etadi. 
Ka
y
n
o
z
o
y
 
Kz
 
Paleogen 
P
  
1
P

 
2
P

 
3
P

 
65 0,5 
Sut emizuvchi hayvonlar paydo 
bo‘ladi. 
M
e
zo
-
z
o
y
 
M
z
 
Bo‘r 
K 
 
 
K
2 
K
1
 
 
 
 
135 5 
Yopiq urug‘li o‘simliklar o‘sadi. 
Dengizlarda globigerin hayvon-
lari yashaydi. 
O‘simlik turlari paydo bo‘ladi. 
Yura 
J 
J
3
 
J
2
 
J
1
 
 
 
203 3 
Danakli o‘simliklar paydo 
bo‘ladi. Ammonit, repiallar 
o‘ladi. Tishli parrandalar 
taraqqiy etadi. 
M
e
zo
z
o
y
 
M
z
 
Trias 
T 
T
3
 
T
2
 
T
1
 
 
 
250 3 
Tikanli o‘simliklar yanada 
taraqqiy etadi, urug‘li 
o‘simliklar paydo bo‘ladi. 
Dengiz hayvonlari, ammonitlar, 
repiallar yashaydi. 
F
a
n
e
ro
z
o
y
  
  
PH
 
Pa
le
o
-
z
o
y
 
Pz
 
Perm 
P 
P
2
 
P
1
 
 
295 5 
Tikan bargli o‘simliklar paydo 
bo‘ladi, quruqlikda hayvonlar 
ko‘payadi. 

---

7 6
Jadvalning  davomi
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Toshko‘mir 
C 
C
3
 
C
2
 
C
1
 
 
 
355 5 
Daraxtsimon paporotniklar, 
lepidoderonlar o‘sadi. 
Amfibiyalar yashay boshlaydi. 
Devon 
D 
D
3
 
D
2
 
D
1
 
 
 
410 8 
Umurtqali hayvonlar, baliqlar 
paydo bo‘ladi. Korallalar, 
psilofitlar rivojlanadi. 
Silur 
S 
S
2
 
S
1
 
 
435 5 
Trilobitlar murakkablashadi. 
Ordovik 
O 
O
3
 
O
2
 
O
1
 
 
 
500 
Suv o‘tlari o‘sadi, umurtqasiz 
hayvonlar — trilobitlar 
yashaydi. 
F
a
n
e
ro
z
o
y
  
P
H
 
P
a
le
o
z
o
y
 
P
z
 
Kembriy 

 
3

 
2

 
1

 
 
 
570 
Suv o‘simliklari paydo bo‘la 
boshlashi davom etadi. 
R
if
e
y
 R
 
R
3
 
R
2
 
R
1
 
Vend 
V 
V
2
 
V
1
 
 
2500 50 
Suv o‘simliklari paydo 
bo‘laboshlaydi. 
P
ro
te
ro
z
o
y
 
P
R
 
PR
1
 
 
 
A
k
ro
te
m
a
 A
R
 
A
rx
e
y
 A
R
 
AR
1 
AR
2 
 
 
3600 
Era oxirida hayotning dasmlabki 
belgilari paydo bo‘ladi. 
*  Q
IV
  —  golosen;  Q
III
,  Q
II
,  Q
I
  —  neopleystotsen;  Q
E
  —  eopleystotsen.
Quyida  tog‘  jins  yoshlarini  aniqlashning  ba’zi  bir  uslublari  bilan
tanishtirib o‘tamiz.
Tog‘ jins yoshini qatlamlar qalinligini o‘rganish yo‘li bilan aniqlash.
Olimlarning  hisoblashicha,  daryolar  dengizlarga  har  yili  o‘zi  oqib
o‘tadigan maydonlaridan 16 km
3
 chaqiq jins zarrachalarini (qum, tuproq,
giltuproqlarni) olib borib yotqizar ekan. Bu esa dengiz tubida har yili
0,11 mm  cho‘kindi tog‘ jinsi  hosil bo‘ladi, demakdir.  Agar dengizlar
tubida  mavjud  hamma cho‘kindi  tog‘  jinslar  qalinligi 150  km  bo‘lsa,
shuncha qalinlikdagi tog‘ jinslari qatlamlari hosil bo‘lishi uchun ketgan
vaqt 1,5½10
9
 yilni tashkil etadi. Bu usul bilan har qanday daryo havzasi
uchun tog‘ jinslari yoshini osonlik bilan aniqlashimiz mumkin. Buning
uchun daryoning yillik o‘rtacha oqizib olib keladigan yotqiziqlarining
miqdori, yotqizilayotgan maydon sathi, mazkur maydondagi yotqizila-
yotgan tog‘ jinslarining qalinligi ma’lum bo‘lsa bas.
Tog‘ jinslari yoshini o‘simlik va hayvon qoldiqlarini o‘rganish yo‘li
bilan aniqlash.  Ma’lumki,  planetamiz, uning  ayrim  qismlari  o‘zining
butun geologik tarixiy taraqqiyoti jarayonida ana shu taraqqiy davriga
to‘g‘ri  keladigan  nabobot  va  hayvonot  dunyosi  bilan  xarakterlanadi.
O‘simlik  dunyosi  ham,  hayvonot  dunyosi  ham,  muttasil  o‘zgarishda,
rivojlanishda  bo‘lgan  (5.1-jadval).  O‘simlik  va  hayvonot  dunyosining

---

7 7
bir turdagi vakillari yo‘q bo‘lib, yangi turdagi vakillari paydo bo‘lavergan.
Ularning  qoldiqlari  tog‘  jins  qatlamlari  ichida  qolib  ketgan.  Bunday
o‘simliklar va hayvonot dunyosining vakillarini tog‘ jinslari qatlamlarida
qonuniy  ravishda  uchrashi  tog‘  jinslarining  paydo  bo‘lish  sharoitini,
ular yer geologik taraqqiyotining qaysi davriga mansub ekanligini ko‘rsa-
tadi. Bu esa tog‘ jinslari yoshini aniqlashimizga imkoniyat beradi.