Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

Gruntshunoslik  fani.  Yerning  ustki  qobig‘i  qatlamlarida  vujudga
keluvchi hamma jarayon va hodisalar, ana shu qatlamlarni tashkil etuvchi
tog‘  jinslari  —  gruntlarga
1
  bog‘liq  holda  sodir  bo‘ladi,  rivojlanadi  va
o‘zgaradi. Gruntlarning tarkibini, fizik va mexanik xossa va xususiyat-
larini,  ularning  holati,  vujudga  kelish,  o‘zgarish  qonuniyatlari  va
masalalari bilan gruntshunoslik fani shug‘ullanadi.
Shaharlar injenerlik geologiyasi. Shaharlar hududi o‘ziga xos tabiiy
va  texnogen  omillarning  mavjudligi  bilan,  bu  omillarning  bir-biriga
bo‘lgan  ta’sir  darajasining  nihoyatda  yuqoriligi  bilan  xarakterlidir.
Ma’lumki, hozirgi vaqtda shaharlar aholisi tez sur’atlar bilan o‘sib bor-
moqda. Sanoat va aholi yashaydigan binolar, har xil yer usti va yer osti
injenerlik inshootlari (suv berish, gaz, kanalizatsiya tarmoqlari, ko‘prik-
lar,  yer  osti  o‘tish  yo‘llari,  metropoliten  va  b.)  barpo  etilmoqda.  Bu
inshootlarning  hammasi  shahar  maydonida  tarqalgan  u  yoki  bu  tog‘
jinslarining ustida yoki qatlamlari oralig‘ida qad ko‘tarmoqda, joylash-
tirilmoqda. Natijada yer osti suvlarining sathi ko‘tarilmoqda, tabiiy hara-
kat yo‘nalishining buzilishiga, tog‘ jinslarining tabiiy holati, tarkibi, fizik
va mexanik xususiyatlarining o‘zgarishiga, texnogen jarayon va hodisa-
larni  (zaxlash,  cho‘kish,  sho‘rlanish,  yuvilish,  surilish  va  h.k.)  sodir
bo‘lishiga  sababchi  bo‘lmoqda.  Shuning  uchun  shaharlar  injenerlik-
geologiyasining asosiy maqsadi shahar hududida tarqalgan tog‘ jinslari-
ning,  yer  osti  suvlarining  tabiiy  holatini  va  odamlarning  xo‘jalik  va
injenerlik faoliyati oqibatida o‘zgarganlik darajalarini va vujudga kelishi
mumkin bo‘lgan texnogen jarayonlarning tarqalish va o‘zgarish qonu-
niyatlarini o‘rganadi, bu jarayonlardan qutulish yo‘l-yo‘riqlarini ishlab
chiqadi va kerakli chora-tadbirlar belgilaydi.