Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

Qazilma konlar injenerlik geologiyasi. Injenerlik geologiyasi fanining
bu tarmog‘i qazilma konlar joylashgan va qazib olish hududining injener-
geologik sharoitini, ya’ni ana shu hududning geologik tuzilishini, tog‘
jinslarini,  ularning  tarkibi,  xossa  va  xususiyatlarini,  gidrogeologik
sharoitini, yer sath tuzilishini, tabiiy geologik va texnogen jarayonlarning
tarqalish,  joylashish  holatlarini  o‘rganadi,  qazilma  konlarini  ishlatish
1 
Gruntlar  deganda  yer  qobig‘ining  yuqorigi  qatlamlarini  tashkil  etuvchi,  qurilish
materiali hamda imorat va inshootlarning zamini sifatida ishlatiladigan hamma tog‘ jinslari
tushuniladi.

---

2 1
davrida  ularning  o‘zgarishini,  yangidan  vujudga  kelish,  rivojlanishini
bashorat qiladi, chora- tadbirlar ishlab chiqadi va belgilaydi.
Qazilma  konlar  joylashgan  va  qazib  olish  hududi  ba’zan  o‘zining
injener-geologik sharoitining nihoyatda murakkabligi bilan ajralib turadi.
Bu hududlarda aksariyat tub-qoya tog‘ jinslari tarqalgan bo‘lib, ba’zan
serdarz,  tektonik  uzilma  va  yoriqlarga  boy,  ayrim-ayrim  qismlarga
(bloklarga) bo‘lib tashlangan, nurash jarayoniga uchragan, burmalangan
bo‘ladi.  Bu  esa  qulash,  surilish,  yuvilish  kabi  jarayonlarning  vujudga
kelishini tezlashtiradi va kon maydonida qurilishi lozim bo‘lgan insho-
otlar (imoratlar, yo‘l, trassalar, shaxta, shtolnya va b.) uchun joy tanlash
ishlarini qiyinlashtiradi. Shuning uchun bunday holatlarda maxsus yirik
masshtabdagi injener-geologik tekshirish ishlari olib boriladi. Olingan
natijalar har tomonlama tahlil etiladi va u yoki bu qurilish inshootlari
uchun aniq joy tanlanib buyurtmachilarga topshiriladi. Bunda yana asosiy
e’tibor qurilish maydonining yer sath tuzilishiga, yog‘adigan yog‘inning
yil  mobaynidagi  miqdoriga,  turiga,  ular  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  qor
ko‘chkisi, suv toshqini, yuvilish jarayonlarining vujudga kelish ehtimoli,
yer osti suvlarining harakat yo‘nalishining qay darajada o‘zgarishi mum-
kinligi ham har tomonlama baholanadi.
Lyosshunoslik.  Injenerlik  geologiyasi  fanining  bu  tarmog‘i  lyoss
1
jinslarining paydo bo‘lishi, tarqalish, o‘zgarish qonuniyatlarini, tabiiy
holatini, tarkibini, fizik va mexanik xossa va xususiyatlarini, odamlarning
xo‘jalik va injenerlik faoliyatlari oqibatida o‘zgarish darajalarini hamda
ularning qatlamlarida vujudga kelgan va keladigan tabiiy va texnogen
jarayonlar va hodisalarni o‘rganadi, tahlil etadi va bashorat qiladi.
Respublikamizning 70 % dan ortiq maydoni lyoss va lyossimon jinslari
bilan band bo‘lib, xalq xo‘jaligining hamma imorat va inshootlarining
90—95 % dan  ortiq  qasmi  ana  shu  jinslar  ustiga  joylashgan.  Shuning
uchun lyoss jinslarini har tomonlama o‘rganish katta ilmiy va amaliy
ahamiyatga ega.