Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

4.3.2.
 
Tashqi qurilma uchun ajratkichlar 
 
Ochiq  taqsimlash  qurilmalariga  oʻrnatiladigan  ajratkichlar  tegishli 
izolyatsiyaga  ega  boʻlishi  va  oʻz  vazifasini  atrof-muhit  sharoitlari  noqulay 
boʻlganda ham ishonchli bajarishlari shart. 
Oʻz  vaqtida 
kesuvchi  tipidagi  ajratkichlar
  keng  qoʻllanilar  edi.  Ularning 
kamchiligi  boʻlib  pichoqni  uzgan  holatidagi  gabaritining  kattaligi  hisoblanadi. 
Masalan, РОН (3)-500/2000 ajratkichning pichog’i koʻtarilganda balandligi 9,8 m 
ga  yetadi.  Pichoqni  koʻtarishda  sarflanadigan  kuchni  kamaytirish  uchun 
shuningdek,  balandligi  boʻyicha  gabaritlarini  kichraytirish  uchun  ajratkichning 
pichog’i  ikki  qismdan  iborat  qilib  yasaladi.  Ikkita  yarim  pichoqlari  vertikal 
harakatlanadigan  shunday  (РНВ-500)  ajratkich  4.10-rasmda  koʻrsatilgan.  Uning 
uzilgan holatdagi balandligi 8,45 m. Ajratkich ikkita yerga tutashtiruvchi pichoqqa 
ega boʻlib, bosh pichoqlar yuritmasi - elektr dvigatelli (ПДН), yerga tutashtiruvchi 
pichoqlar qoʻlda harakatlantiriladi.  
Gorizontal  burilma  tipdagi  ajratkichlar  10-750  kV  kuchlanishga  moʻljallab 
ishlab chiqariladi. Bu ajratkichlarning keng qoʻllanilishiga sabab, ular gabaritining 
ancha kichikligi va boshqarish mexanizmining soddaligidir. 

---

 
89 
 
4.10-rasm. Vertikal-aylanuvchi РНВ-500 tipidagi tashqi qurilma uchun ajratgich: 1-yerga 
tutashtiruvchi pichoqlarning yuritish mexanizmi; 2-rama; 3-yerga tutashtiruvchi shina; 4-yerga 
tutashtirish pichog’i; 5-izolyator; 6,9,12-ekranlar (toʻsiqlar); 7-kontakt; 8-biriktiruvchi shina; 10-
lamelli bosh pichoq; 11-kurakchali bosh pichoq; 12-ПДН yuritmasi 
 
 Bu  ajratkichlarda  bosh  pichoq  РНВ  ajratkichlarga  oʻxshash  ikki  qismdan 
iborat,  biroq  ular  izolyatorlar  kolonkalariga  oʻrnatilgan  boʻlib,  kolonkalar 
burilganda  gorizontal  tekislikda  harakatlanadi  (4.10-rasm).  Qutblardan  biri 
yetaklovchi boʻlib, unga yuritma ulangan. Boshqa ikkita qutblar (yetaklanuvchi)ga 
tortqichlar orqali harakat beriladi.  Ajratkichlar bir  yoki  ikkita  yerga tutashtiruvchi 
pichoqqa ega boʻlishi mumkin. Ajratkichning kontakt qismi pichoqlardan birining 
uchiga  mahkamlangan  lamellar  va  boshqa  pichoqning  oxiridagi  kontakt  sirtdan 
iborat.  Ulanganda  pichoq  lamellar  orasiga  kiradi.  Kontaktda  bosim  prujinalar 

---

 
90 
orqali hosil qilinadi.  
Gorizontal  burilma  ajratkichlarda 
pichoq  uzilgandan  soʻng  u  ikki  qismga 
«singandek»  boʻladi,  shuning  uchun 
kontaktlar 
muzlangan 
hollarda 
yuritmaning  ishi  ancha  osonlashadi. 
Kesuvchi  tipdagi  ajratkichlarda  muz 
qatlamini 
buzish 
uchun 
pichoqqa 
ilgarilama-aylanma 
harakat 
berilib, 
yuritma  kinematikasi  murakkablashar 
edi. 
Keng  qoʻllanilgan  РЛНД  tipidagi  gorizontal  burilma  ajratkichlar  hozirgi 
paytda  konstruksiyasi  takomillashgan  РНД  va  РНД  (3)  (ikki  kolonkali  yerga 
tutashtiruvchi pichoqlari boʻlgan, tashqi qurilma uchun moʻljallangan ajratkichlar) 
bilan  almashtirilmoqda.  330-750  kV  li  ajratkichlarda  kontaktlarni  toʻsib  turuvchi 
muzdan saqlovchi qoplama bor. 
Ajratkichning  yuritmasi  ham  uzilgan,  ham  ulangan  holatda  ishonchli 
qulflanuvchi  trosli  elektr  tortgichidan  (лебёдкадан)  iborat.  Yuritma  ajratkichning 
oʻz-oʻzidan ulanib qolishidan saqlovchi tormozga ega.