Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
4.6.
 
Gidroenergetik qurilmalarning elektr ulanish sxemasi 
 
Sxemalarning turlari va ularning vazifasi.
 
Elektr stansiya (podstansiya)lar 
elektrik  ulanishlarining  bosh  sxemasi  -  bir-biri  bilan  oʻzaro  ulangan  natural 
koʻrinishdagi  asosiy  elektr  jihozlari  (generator,  transformator,  liniyalar),  yig’ma 
shinalar,  kommutatsion  va  boshqa  birlamchi  apparaturatlar  bilan  ular  orasida 
natural koʻrinishda bajarilgan barcha ulanishlar majmuidir. 

---

 
103 
Bosh  sxemani  tanlash  elektr  stansiya  (podstansiya)  elektr  qismini 
loyihalashda asosiy mezon hisoblanadi, chunki u elementlarning toʻliq tarkibini va 
ular  orasidagi  bog’lanishni  aniqlaydi.  Tanlangan  bosh  sxema  elektrik 
ulanishlarning  prinsipial  sxemasi,  oʻz  ehtiyoji  sxemasi,  ikkilamchi  ulanishlarning 
sxemasi,  montaj  va  boshqa  sxemalarni  tuzishda  boshlang’ich  ma’lumot 
hisoblanadi. 
Bosh  sxemalar  chizmada  bir  chiziqli  qilib  tasvirlanib,  bunda  qurilmaning 
hamma  elementlari  uzilgan  holatda  boʻladi.  Ayrim  hollarda  sxemaning  ayrim 
elementlarini ish holatida koʻrsatishga yoʻl qoʻyiladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4.17- rasm. Sxemalar turlari (110/10 kV li podstansiya misolida) a – 
struktur; b – bosh soddalashtirilgan; v – to‘liq prinsipial; g - operativ 

---

 
104 
Sxemaning  hamma  elementlari  bilan  ular  orasidagi  bog’lanishlar 
konstruktorlik hujjatlarining yagona sistemasi standartlariga muvofiq koʻrsatiladi.  
Elektr  qurilmalarni  loyihalashda  bosh  sxemani  tuzishdan  oldin  elektr 
energiya  (quvvat)ni  berishning  struktura  sxemasi  tuzilib,  unda  elektr  qurilmaning 
asosiy  funksional  qismi  (taqsimlagich  qurilma,  transformatorlar,  generatorlar)  va 
ular  orasidagi  bog’lanish  koʻrsatiladi.  Struktura  sxemalar  keyinchalik  prinsipial 
sxemalarni  yanada  toʻlaroq  va  batafsilroq  ishlab  chiqish,  shuningdek  elektr 
qurilmaning ishi bilan umumiy tanishib chiqish uchun xizmat qiladi. 
Bu  sxemalarning  chizmalarida  funksional  qismlar  toʻg’ri  burchaklar  yoki 
shartli grafik tasvirlar koʻrinishida (4.17-rasm, a) tasvirlanadi. Sxemada apparatlar 
(uzgichlar,  ajratgich,  tok  transformatori  va  hokazolar)  dan  hech  qaysisi 
koʻrsatilmaydi. 
4.17-rasm, b da shu podstansiyaning bosh sxemasi ayrim apparatlarsiz - tok, 
kuchlanish  transformatorlarisiz,  razryadniklarsiz  koʻrsatilgan.  Bunday  sxema 
elektrik  ulanishlarning  soddalashtirilgan  prinsipial  sxemasi  boʻladi.  Toʻliq 
prinsipial  sxemada  (4.17-rasm,  v)  birlamchi  zanjirning  hamma  apparatlari, 
ajratgich  va  uzgichlarning  yerga  ulovchi  pichoqlari,  shuningdek,  qoʻllaniladigan 
apparatlarning tiplari koʻrsatiladi. Operativ sxemada (4.17-rasm, g) shartli ravishda 
ajratkich  va  yerga  ulovchi  pichoqlar  koʻrsatilgan.  Har  bir  smenada  navbatchilik 
qiladigan  xodim  tomonidan  shu  apparatlarning  haqiqiy  holati  (ulangan,  uzilgan) 
sxemada koʻrsatiladi. 
Elektr  qurilmalarning  sxemalarini  tanlashda  quyidagi  talablar  hisobga 
olinadi: 
Elektr  stansiya  yoki  podstansiyalarning  energetika  sistemadagi  vazifasi 
hamda  ahamiyati.
  Energetika  sistemada  parallel  ishlayotgan  elektrortansiyalar 
bajaradigan  vazifasiga  qarab  keskin  farqlanadi.  Ulardan  biri 
bazisli
  boʻlib  asosiy 
yuklamada  ishlasa,  boshqlari  - 
pikoviy
  boʻlib,  faqat  maksimal  yuklama  vaqtida 
sutkada  toʻliq  ishlamaydi,  uchinchisi  ularning  issiqlik  iste’molchilari  (IEM)  talab 
etadigan  elektrik  yuklamada  ishlaydi.  Elektr  stansiyalarning  turli  vazifasi,  hatto 
ulardagi  ulanishlar  soni  bir  xil  boʻlishiga  qaramay  elektr  ulanishlarning  turli 

---

 
105 
sxemalarini qoʻllash maqsadga muvofiq ekanligini koʻrsatadi. 
Podstansiyalar  ayrim  iste’molchilarni  yoki  butun  bir  rayonni  ta’minlash 
uchun, energosistemaning bir qismini yoki turli energosistemalarni bog’lash uchun 
xizmat qilishi mumkin. Nimstandiyaning vazifasi uning sxemasini aniqlaydi.