Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

Ajratgich va uzgichlar quyidagicha tanlanadi: 
 
qurilmaning kuchlanishi boʻyicha 
U
ust
≤
U
nom
;
 
tok boʻyicha 
nom
nom
norm
I
I
I
I


max
,
, 
 
 
 
(4.15) 
 
konstruksiyasi, urnatish turi boʻyicha; 
elektrodinamik turg’unligi boʻyicha 
 
;
.
S
pr
u
i
i

S
pr
po
I
I
.

, 
 
 
 
(4.16) 
bunda 
i
pr.s
, 
I
pr.s
—q.t. ning parron oʻtuvchi chegara toki (  mplitude va ta’sir 
etuvchi qiymatlari); 
termik turg’unligi boʻyicha 

---

 
100 
t
t
k
t
I
B
2

,
    
 
 
 
(4.17) 
 
bunda 
B
k
—hisob  boʻyicha  issiqlik  impulsi,  kA
2
·s; 
I
t
—termik  turg’unlikning 
chegara toki; 
t
t
—termik turg’unlik chegara tokining oʻtish davomiyligi. 
Qisqa  tutashtirgichlar  ham  oʻsha  shartlar  asosida  tanlanadi,  faqat  yuklama 
tokiga tekshirilmaydi. 
Uzgichlar quydagicha tanlanadi 
 
Uzgichlar  haqidagi  umumiy  ma’lumotlarda  ularni  standart  boʻyicha 
harakterlovchi  parametrlari  koʻrib  oʻtilgan.  Uzgichlarni  tanlashda  ularning  12  ta 
parametrlarini  hisobga  olish  lozim,  biroq  ishlab  chiqaruvchi  zavodlar  tomonidan 
parametrlarning ayrim bog’lanishi kafolatlanganligi sababli, masalan, 
 
nom
z
o
nom
ul
nom
z
o
nom
ul
I
I
I
I
,
'
,
,
'
,
2
8
,
1
,


,  
 
 
(4.18) 
 
uzgichlarning muhim parametrlari boʻyicha tanlashga ruxsat etiladi. 
Qurilmaning kuchlanishi boʻyicha: 
 
nom
ust
U
U

,   
 
 
 
(4.19) 
 
uzoq ta’sir etuvchi tok boʻyicha: 
 
nom
nom
norm
I
I
I
I


max
,
, 
 
 
 
(4.20) 
 
uzish qobiliyati boʻyicha. 
Birinchi  navbatda  quyidagi  shartga  asosan  simmetrik  uzish  toki  boʻyicha 
tekshiriladi: 
nom
uz
r
I
I
,
,


,    
 
 
 
 
(4.21) 
 

---

 
101 
Soʻngra q.t. periodik tashkil etuvchisining uzilish ehtimoli tekshiriladi 
 
nom
z
o
nom
nom
a
a
I
I
I
,
'
,
,
2




,   
 
 
 
(4.22) 
 
bunda 
i
a.nom
-  uzilayotgan  tokning  t  vaqtdagi  periodik  tashkil  etuvchisining  ruxsat 
etilgan  nominal  qiymati; 
β
nom
—uzilayotgan  tokdagi  periodik  tashkil  etuvchining 
nisbiy  qismi  nominal  qiymati; 
i
a.τ
—  kontaktlarning  ajrash  momenti 
τ
  dagi  q.t. 
periodik  tashkil  etuvchisi; 
τ 
q.t.  boshlanishidan  yoy  soʻndiruvchi  kontaktlarning 
ajrash vaqtigacha boʻlgan eng qisqa vaqt: 
 
v
s
z
t
t
,
min
,



  
 
 
 
 
(4.23) 
 
bunda 
t
z,min
=0,01 s—releli muhofazaning minimal ta’sir etish vaqti;  
t
s.v
—uzgichning xususiy uzish vaqti. 
Agar 
I
p.τ
≤
I
uz.nom
  shart  bajarilib, 
i
a.τ
>
i
a.nom
  boʻlsa,  u  holda  q.t.  ning  toʻliq  toki 
boʻyicha uzish qobiliyatini tekshirish mumkin. 
 
)
1
(
2
2
(
,
'
.
nom
nom
z
o
p
I
I




, 
 
 
(4.24) 
 
Uzgich  elektrodinamik  turg’unlikka  q.t.  ning  chegara  parron  oʻtish  toki 
boʻyicha tekshiriladi: 
,
,
.
,
,
s
pr
u
s
pr
o
p
i
i
I
I


   
 
 
 
(4.25) 
 
bunda 
I
pr.s
—q.t. ning chegara parron oʻtish tokining ta’sir etuvchi qiymati (katalog 
boʻyicha olinadi); 
i
pr.s
—q.t. ning chegara parron oʻtish tokining amplituda qiymati 
(katalog  boʻyicha  olinadi); 
I
p.o
—uzgich  zanjiridagi  q.t.  tokining  davriy  tashkil 
etuvchisining boshlang’ich qiymati; 
i
u
— uzgich zanjiridagi q.t. ning zarbiy toki. 
Uzgich termik turg’unlikka issiqlik impulsi boʻyicha tekshiriladi: 
 

---

 
102 
,
2


t
I
B
k

    
 
 
 
(4.26) 
 
bunda 
B
k
—hisob  boʻyicha  issiqlik  impulsi; 
I
τ
—termik  turg’unlikning  katalog 
boʻyicha chegara toki; 
t
τ
—termik turg’unlik tokining oʻtish davomiyligi, s. 
Uzgichlarni 
odatda 
tiklanuvchi 
kuchlanish 
parametrlari 
boʻyicha 
tekshirilmaydi,  chunki  koʻpchilik  energotizimlarda  uzgich  kontaktlaridagi 
kuchlanishning  real  tiklanish  sharoitlari  uzgichni  sinash  sharoitlariga  mos  keladi. 
Bundan  tashqari,  standartga  mos  keluvchi  110  kV  va  undan  yuqori  kuchlanishli 
uzgichlar  uzoq  boʻlmagan  masofadagi  q.t.  ni  (nominal  uzish  tokidan  ortmaydigan 
tok  bilan)  uzish  imkonini  beradi,  bu  vaqtda  tiklanuvchi  kuchlanish  qiyin  boʻlgan 
sharoitlar kuzatiladi. 
Agar  uzgichni  tiklanuvchi  kuchlanishning  tezligiga  tekshirish  lozim  boʻlsa, 
u  holda  elektr  qurilmaning  parametrlari:  liniyalarning  toʻlqin  qarshiligi, 
transformatorlar,  shinalar,  apparatlar  va  hokazolarning  sig’imini  bilgan  holda 
tegishli  hisoblashlarni  bajarish  hamda  uzgichni  quyidagi  shart  boʻyicha  tekshirish 
lozim: 
 
,
.
.
et
ruh
tik
V
dt
dU
V


    
 
 
 
(4.27) 
 
bunda 
v
—tiklanuvchi  kuchlanishning  tezligi; 
v
rux.et
—katalog  boʻyicha  ruxsat 
etilgan tezlik.