Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
4.3.
 
Yuqori kuchlanishli ajratkichlar 
 
Ajratkichlar  bu  kontaktli  kommutatsion  apparat  boʻlib,  u  toksiz  va  kichik 
tokli elektr zanjirlarni ulash yoki uzish uchun xizmat qiladi. Ajratkich xavfsizlikni 
ta’minlash maqsadida uzilgan holatda kontaktlari orasida izolyatsiya oralig’iga ega 
boʻladi. 
Remont  ishlari  paytida  remont  uchun  chiqarilgan  apparatning  tok 
oʻtkazuvchisi  va  kuchlanish  ostida  qolgan  tok  oʻtkazuvchi  qismlar  orasidagi 
ajratgich tomonidan koʻrinadigan uzilish hosil qilinadi. 
Ajratkichlar  yordamida  yuklama  toklarini  uzish  mumkin  emas,  chunki 
ajratkichlarning  kontakt  tizimi  yoy  soʻndiruvchi  qurilmaga  ega  emas,  shuning 
uchun  yuklama toklarini notoʻg’ri  uzish hollarida turg’un  yoy hosil boʻlib, bu hol 
fazalararo q.t. ga va ishlayotgan shaxsning baxtsiz hodisaga uchrashiga olib kelishi 

---

 
85 
mumkin.  Ajratkichni  ishlatishdan  oldin  zanjir  uzgich  yordamida  uzilgan  boʻlishi 
kerak. 
Biroq  elektr  qurilmalarning  sxemalarini  soddalashtirish  uchun  quyidagi 
operatsiyalarni bajarishda ajratkichlarni ishlatish ruxsat etiladi: 
elektr tarmog’ida yerga tutashish boʻlmasa, transformatorlarning neytrali va 
yoy soʻndiruvchi g’altaklarini uzish va ulash; 
shinalarning  zaryad  tokini  va  hamma  kuchlanishlardagi  asbob-uskunalarni 
(kondensatorlarning batareyalaridan tashqari) uzish va ulash; 
10  kV  va  undan  kichik  kuchlanishdagi  15A  gacha  boʻlgan  yuklama  tokini 
ochiq joyga oʻrnatilgan uch qutbli ajratkich bilan uzish va ulash; 
agar  ajratkich  past  omli  parallel  zanjir  (shina  ulagich  yoki  aylanib  oʻtuvchi 
uzgich bilan) bilan ishonchli shuntlangan boʻlsa, u bilan operatsiyalarni bajarishga 
ruxsat etiladi; 
 
ajratkich va uzgichlar yordamida kuch transformatorlarining kichik 
magnitlovchi tokini hamda havo va kabel liniyalarining zaryadlovchi tokini uzish 
va ulash mumkin. 
Ajratkich uzadigan tok uning 
konstruksiyasi 
(pichoqlarining 
gorizontal,  vertikal  joylashuvi)ga, 
qutblari 
orasidagi 
oraliqqa, 
qurilmaning nominal kuchlanishiga 
bog’liq  boʻlganligi  uchun,  bunday 
operatsiyalarga 
instruksiya 
va 
direktiv  koʻrsatmalar  orqali  ruxsat 
beriladi.  
Agar  zanjirda  ajratkich  va 
uzgich 
boʻlsa, 
u 
holda 
magnitlovchi 
tok 
va 
zaryad 
toklarini  uzish  va  ulashda,  shu 
operatsiyalarni 
tez 
bajaradigan 
4.8-rasm.  Gorizontal-aylanuvchi  РНД  3-2-110/2000 
tipidagi ajratkich: a-ajratkich ulangan holatda; 1-rama; 2-
tayanch  izolyator;  3-shinadagi  ulovchi  uchlik;  4-elastik 
bog‘lama; 5-lamelli bosh pichoq; 7-yerga tutashtirpuvchi 
pichoqlar;  8-yuritmaga  keladigan  tortqi;  9-yuritma;  b-
110  kV  li  OTQ  ga  o‘rnatilgan  ajratkichning  uzilgan 
holati 

---

 
86 
4.9-rasm. Qirquvchi tipdagi ajratgichlarning 
kontakt tizimi 
prujinali yuritmaga ega boʻlgan uzgichdan foydalanish lozim. 
Ajratkichlar  elektr  qurilmalarning  sxemalarida  muhim  ahamiyatga  ega, 
ularning  ishonchli  ishlashiga  qarab  butun  elektr  qurilma  ham  ishonchli  ishlaydi, 
shu sababli ularga quyidagi talablar qoʻyiladi: 
havoda  koʻrinadigan  uzilish  hosil  qilishi,  bu  holning  elektr  mustahkamligi 
maksimal impuls kuchlanishiga mos kelishi kerak; 
q.t. toklari oqib oʻtganida elektrodinamik va termik turg’un boʻlishi; 
oʻz-oʻzidan uzilib (oʻchib) qolmasligi 
eng  noqulay  ish  sharoitlarida  (muzlash,  qor,  shamol  va  shu  kabilar)  aniq 
uzish va ulash imkonini berishi lozim. 
Ajratkichlar  qutblarining  soniga 
qarab  bir  va  uchqutbli,  qurilma  turiga 
qarab  ichki  va  tashqi  qurilmalar  uchun, 
konstruksiyasi  boʻyicha  -  kesuvchi, 
aylanma,  g’ildirovchi  va  osma  tiplarda 
boʻladi. 
Oʻrnatilish  usuliga  qarab 
pichoqlar 
vertikal 
va 
gorizontal 
joylashgan ajratkich-larga boʻlinadi.