Gerontologiya va um um iy geriatriya

Insonning o*zi kasallikka “buyurtma” beradi
Tabiiy fiziologik qarilik 
100 yoshdan oshgandan keyin 
boshlanadi. A m m o odam lar tabiiy qarilik yoshiga yetmay, bu 
hayotdan ko‘z yum ishadi. Y a’ni o 'z organizm ining butun hayotiy 
im koniyatlaridan to 'la foydalanib ulgurm asdanoq vafot etadilar.
59

---

B unday fikm i bildirgan rus tibbiyot olim i I.I.M ech n ik o v bu 
h o latni organizm dagi asab va to m ir tizim larining kasalliklaridan 
eskirib qolishi oq ib atida b oshlanadigan bevaqt qarish deb ataydi.
H a r b ir in so n n in g ichki dasturi b o ‘lib, organizm shu dasturni 
bajaradi. M asalan, m end a ham xuddi shunday kasallik b o ‘lishi 
m u m k in d edingizm i, dem ak ichki rejim ingiz ushbu buyruqni 
bajaradi. K asallik haqida q an ch a k o ‘p o ‘ylasangiz organizm ingiz 
“b y u rtm an g izn i” sh u n ch alik tez m uhayyo qiladi. O rganizm ingiz 
siz tin m a y o ‘ylayotgan buyurtm angiz (kasallik)ni yaratishga 
m ajbur b o ‘ladi.
Shu o ‘rinda b ir savol tu g ‘iladi: inson o ‘ziga kasallikni 
“b u y u rtm a “ qilar ekanda, dem ak sog‘liqni ham buyurtm a qilsa 
ЬоЧаг ekanda?!
B a’zi kishilar oilasida kim dir quloq og‘rig‘i bilan og‘rigan 
va bu nasliy b o ‘lishi m um kinligi haqida gapiradi. Y ana kim dir 
y o m g‘irda qolsa sham ollab qolishiga yoki qish davom ida kam ida 3 
m aro tab a sham ollashiga ishonadi. Y ana boshqalar esa ishxonasida 
k im dir sham ollasa 
dem ak h am m a sham ollashi 
shart 
deb 
o ‘ylaydi. N im a deydi deng, sham ollash yuqum li kasallik em ish. 
A slida, “ y uq u m li” so ‘zi o ‘ylab topilgan b o ‘lib, bu so ‘zning o ‘zi 
yuqum lidir. K o‘pchilikning fikricha kasallik nasldan naslga оЧаг 
ekan. Bu holat har doim ham haqiqat boMavermaydi. H aqiqatan 
esa, biz o ta -o n a m izn in g faqatgina xulq-atvoridan nusxa olam iz, 
xolos. N egaki bolalar ju d a ta ’sirchan b o ‘lib ota-onalariga taqlid 
qilishni ju d a yaxshi k o ‘radilar. Ularga o ‘xshashga harakat qiladigan 
bola o ‘zi bilm agan holda kasalliklarga ham taqlid qila boshlaydi. 
M asalan, ota asabiylashganda, qorinda og‘riq boMsa, xuddi shu 
h o lat bolada ham uchraydi.
M a ’lum ki, saraton yuqum li kasallik emas. A m m o nega bu 
kasallik bilan bir oila vakillari og‘riydi? C hunki bu oila a ’zolarida 
ru h an tushkunlikka tushish, xafa b o ‘lish tuyg‘usi kuchli b o la d i va 
u yig‘ilib saraton kasalligiga olib kelishi m um kin.
E ndi qarilikdagi kasalliklar haqida suhbatlashsak. K o‘p hollarda 
qarilikda kasalliklam i jism oniy em as, balki psixologik holat yuzaga 
keladi. Inson sogMigMda kuzatilayotgan o ‘zgarishlar qariyolganligi
60

---

sababli yuzaga keladi. Tabiiyki, organizm bunday ko‘rsatmaga 
am al qilib, haqiqatan ham sog‘lig‘iga yangi kam chiliklarni paydo 
qiladi. N atijada odam kundan-kunga so‘lib boraveradi. Fransuz 
olimi A ndre M arua shunday degan edi: “ Qarilik bu shunchaki 
band kishilarning aham iyat berishiga vaqti boMmaydigan yomon 
odatlaridan biridir” .
Inson 
o ‘zin i-o ‘zi 
o ‘stirish, 
kamolga 
yetkazish 
bilan 
shug‘ullanm as ekan, qanchalik yosh b o ‘lmasin tez orada o ‘zining 
jozibadorligini yo‘qotadi. Bu vaziyatda yosh hatto ayol go^zalligi 
uchun ham na quvvat, na to ‘sqinlik b o ‘la oladi. Bunga ko‘p 
eshitish m um kin b o ‘lgan bir gapni misol keltirish mumkin: “60 
dan oshgan b o ‘lsa ham ko‘rinishdan 30 yoshli qizga o ‘xshar ekan” . 
Bu gapda jon bor, yodingizda b o ‘lsin, siz trillionta hujayralar 
arm iyasining bosh q o ‘m ondonisiz, sog‘lig‘ingiz va yoshingiz bilan 
bog‘liq har bir xayoliningizni “ itoatkor askarlaringiz” haqiqatga 
aylantiradi. Aksincha o ‘zingizni qanchalik yosh, navqiron, go‘zal 
ta saw u r qilsangiz askarlaringiz bu buyrug‘ingizni ham so‘zsiz 
bajarishga kirishadi.
Insonlar qachonki bu narsalarni tushunib yetib q o ‘llashni 
boshlasa, yosh bilan bog'liq b o ‘lgan erta qarish, jism oniy nim jonlik, 
zaiflik unutiladi.
Rus akademigi I.R.Tarxanov aytganidek “ 100 yoshga kirm asdan 
uyat boMadigan vaqt, albatta keladi” .