Geografiyasi

Respublikada qishloq xo’jalik mahsulotlarini etishtirish dinamikasi (ming 
tonna)
4
 
 
 
 
1990 
 yil
1995 
yil 
2000 
yil 
2011 
yil 
2012
yil
2013 
 yil 
2017 
 yil 
1. 
Don
1899 
3215 
3929 
7140 
7515 
7800 
8,1 mln 
2. 
Paxta
5058 
3934 
3002 
3500 
3460 
3360 
2,9 mln 
3. 
Sabzavot 
2843 
2725 
2645 
6994 
7767 
8400 
11433,6 
4. 
Kartoshka
336 
440 
731 
1871 
2056 
2250 
3014,6 
5. 
Poliz 
mahsulotlari 
1000 
472 
451 
1295 
1418 
1558 
2094,8 
6. 
Mevalar
660 
602 
791 
1871 
2053 
2260 
3076,3 
3
.
O
‘
z
b
e
4
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining tegishli yillar bo‘yicha statistik to‘plamlari asosida 

---

20 
7. 
Uzum
745 
621 
624 
1090 
1205 
1322 
1748,9 
Respublikamiz qishloq xo’jaligini barqaror rivojlantirishda er-suv 
resurslarining ahamiyati beqiyos. Chunki ular yordamida mamlakatimiz ichki yalpi 
mahsulotining to’rtdan uch qismi, xalqimiz iste’mol qilayotgan mahsulotlarning 95 
foizi etishtirilmoqda. Shunday ekan, ulardan kelajakda yanada to’liqroq, samaraliroq 
foydalanish dolzarb muammo hisoblanadi. Uni hal etish maqsadida respublika 
hukumati tomonidan siyosiy, huquqiy, tashkiliy, iqtisodiy hamda ijtimoiy 
ahamiyatga ega bo’lgan chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Chunonchi, er, suv, 
mulk to’g’risidagi qonunlar, kodekslar qabul qilindi. Ularda respublikamizda erga, 
suvga egalik qilish, ulardan maqsadga muvofiq hamda samarali foydalanish 
borasidagi munosabatlar tizimi va ularni amalga oshirish tartibi ko’rsatilgan. Er-suv 
resurslariga egalik qilishning huquqiy asosi O’zbekiston Konstitutsiyasining 55-
moddasida «Er…suv…umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va 
ular davlat muhofazasidadir»
5
deb alohida ta’kidlangan. 
Yurtimiz oziq-ovqat xavfsizligining asosiy tayanchi bo’lgan qishloq xo’jaligi 
mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini oshirishga katta e’tibor qaratilmoqda. 
Xususan, ekin maydonlari tarkibini optimallashtirish, ishlab chiqarishga yangi va 
ilg’or texnologiyalarni joriy etish, ekin navlari va chorva mollari zotini, urug’chilik-
selektsiya ishlarini tubdan yaxshilash borasida keng qamrovli, shu bilan birga, puxta 
o’ylangan ishlar amalga oshirildi. 
Qishloq xo’jaligi mahsulotlari hajmining oshishi faqat ekin maydonlarini 
kengaytirish yoki chorva mollari bosh sonini ko’paytirish evaziga emas, balki asosan 
intensiv rivojlanish, ya’ni ekinlar hosildorligi va chorva mollari mahsuldorligini 
oshirish evaziga ta’minlanmoqda. 
Qishloq xo’jaligida dehqonchilik va chorvachilik oddiy tarmoqlar 
hisoblanmasdan, unda mehnat qilayotgan fuqarolar mamlakatimizda ma’lum bir 
ahloqiy va ma’naviy boyliklarni saqlovchi va tarqatuvchi yirik kuch sifatida alohida 
qadrlanadi. Uning asosini esa shaxsning erkinligi, oila va o’z eriga muhabbat tashkil 
etadi. Jahon qishloq xo’jaligi tajribalarining ko’rsatishicha, oilaviy fermer 
xo’jaliklarida ishlab chiqarishdagi yangiliklarga bo’lgan qiziqish oshib bormoqda, 
er va mulkning qadriga etish, oila a’zolarining bir-biriga bo’lgan munosabatida mehr 
– muhabbat etakchi o’rin tutadi, ahloqiy urf-odatlar mustahkam saqlanadi va 
avloddan avlodga o’tib boradi. 
Qishloq xo’jaligining respublika iqtisodiyotida tutgan o’rni, ahamiyati 
quyidagilarda ifodalanadi: 

qishloq xo’jaligi aholini oziq-ovqat bilan ta’minlaydi, oziq-ovqat 
kishilarning ma’naviy hayoti va moddiy ishlab chiqarishining asosi hisoblanadi; 

qishloq xo’jaligi engil va oziq-ovqat sanoati uchun xom ashyo manbaidir. 
Bu tarmoqlarning mahsuloti ham bevosita aholi ehtiyojlarini qondirishda 
foydalaniladi. Qishloq xo’jaligining mavjud imkoniyatlardan foydalanish darajasi 
va samaradorligi sanoatning ayrim tarmoqlari ishlab chiqarish hajmini va 
samaradorligini aniqlaydi. To’qimachilik sanoatida barcha moddiy xarajatlarning 40 
5
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. Toshkent. «O‘zbekiston», 1992.

---

21 
foizini, qand ishlab chiqarishda 70 foizini, sut va yog’ mahsulotlarida 80 foizga 
yaqinini qishloq xo’jalik xom ashyosi tashkil qiladi. Hozirgi vaqtda mamlakatda
aholi iste’moli fondining to’rtdan uch qismi bevosita qishloq xo’jalik mahsulotidan 
yoki qishloq xo’jaligi xom ashyosidan ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotidan 
iborat;

qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi mamlakat og’ir sanoatining rivojlanish 
sur’atiga va darajasiga samarali ta’sir ko’rsatadi. Qishloq xo’jaligi yirik miqdorda 
ishlab chiqarish vositalarini iste’mol qilgani holda traktor, meliorativ va qishloq 
xo’jalik mashinasozligi, kimyo sanoati, ayniqsa mineral o’g’it ishlab chiqarishga 
faol ta’sir ko’rsatadi. Hozirgi vaqtda qishloq xo’jaligi mahsulotini ishlab 
chiqarishga ketadigan moddiy xarajatlarning asosiy qismini sanoat etkazib 
beradigan ishlab chiqarish vositalari (yoqilg’i-moylash materiallari, zahira qismlar, 
mineral o’g’it, omuxta em, asosiy vositalar amortizatsiyasi va boshqalar) tashkil 
qiladi;

qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishga mehnat resurslarini jalb qilish 
borasida ham katta ahamiyatga ega, chunki bu tarmoqda faol xodimlarning 40 foizi 
faoliyat olib boradi. Qishloq xo’jaligi xodimlarning bir qismini boshqa tarmoqlarga 
o’tkazib, iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida ishchi kuchini takror ishlab 
chiqarishga katta hissa qo’shadi;

qishloq xo’jaligining mamlakat iqtisodiyotidagi o’rni yana shu bilan 
aniqlanadiki, u umumxalq masalalarini hal qilish uchun zarur bo’lgan 
jamg’arishning muhim manbai hisoblanadi.