Geografiyasi

Elektr  quvvati.  Hozirgi  zamon  ishlab  chiqarishini,  hatto  transport  va 
qishloq  xo’jaligini  ham  elektr  quvvatisiz  tassavur  qilish  qiyin.  Bu  sohaning 
o’ziga  xos  xususiyati  shundaki,  u  yaratgan  maxsulotni,  ya’ni  elektr  quvvatini 
jamg’arib,  omborxonalarga  yig’ib  bo’lmaydi,  undan  ayni  paytning  o’zida 
foydalanish  kerak;.  Bundan  tashqari,  elektr  quvvati  yuqori  kuchlanishli  elektr 
tarmoqlari  (shoxobchalari)  orqali  uzoq  masofalarga  berilishi  mumkin.  Xuddi  shu 
maqsadda  Kansk-Achinsk,  Ekibastuz  («Ikki  bosh  tuzi»)  ko’mir  havzalarida  yirik 

---

186 
 
yoqilg’i-energetika majmualari barpo etilgan. Angren ko’mir havzasida ham xuddi 
shunday  majmua  yaratilgan.  Ammo  ba’zan  murakkab  tog’  sharoitiga  ega  bo’lgan 
rayonlarda elektr kuvvatini uzoqqa uzatish iktisodiy jihatdan ma’qul hisoblanmaydi. 
Bu quvvatdan mumkin qadar shu joyning o’zida foydalanish lozim bo’lib qoladi. 
Odatda elektr quvvati omilini ishlab chiqarishning hududiy tashkil etilishida 
eng  avvalo  uning  arzon  turiga  urg’u  beriladi.  Arzon  elektr  quvvati  suv 
stantsiyalaridan  olinadi,  chunki  suv  suvligicha  GESdan  keyin  ham  qolaveradi, 
issiqlik  elektr  stantsiyalarida  esa  ko’mir,  mazut  yoki  tabiiy  gaz  sarflanadi.  Elektr 
quvvati omiliga quyidagi misollarni keltirish kifoya: I t titan ishlab chiqarish uchun 
(titan po’latdan bir necha marta yengil va ayni paytda ancha chidamli) 40—50 ming 
kvt/s,  alyuminiy  uchun  17—19  ming  kvt/s,  misni  tozalash.  temir  qotishmalarini 
ishlab  chiqarish,  elektr  oddiy  pechlarida  po’lat  eritish  uchun  ularning  har  bir 
tonnasiga  8—10  ming  kvt/s  atrofida  elektr  quvvati  sarflanadi.  Tabiiyki,  bunday 
korxonalarni  arzon  elektr  energiya  manbalariga  yaqin  joyda  qurilishi  iqtisodiy 
jihatdan maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Rossiyaning  bir  qator  shaharlarida  GES  va  alyuminiy  zavodlari  aynan  bir 
joyda,  bir  markazda  uchraydi.  Masalan,  Bratsk  GES  va  Bratsk  alyuminiy  zavodi, 
Krasnoyarskdagi  GES  va  alyuminiy  zavodi  va  h.k.  Bunday  korxonalar  birikmasi 
Volgograd,  Volxov,  Zaporoje  va  boshqa  shaharlarda  ham  mavjud.  O’rta  Osiyo 
mamlakatlarida  yagona  bo’lgan  Tursunzoda  (Regar)  shahridagi  Tojik  alyuminiy 
zavodi Norak GESiga yaqin joyda qurilgan, 
Demak,  elektr  enegiyasi  bir  qator  sanoat  korxonalarini  o’z  atrofiga  "yig’ar" 
ekan.  Shu  sababli  u  yirik  rayon  va  majmua  hosil  qilish  qudratiga  ega.  Bizning 
sharoitimizda elektr quvvati yangi yerlarni o’zlashtirish uchun ham kerak. Jumladan, 
Qarshi dashtining asosiy qismi Tolimarjondagi bir qator nasos stantsiyalari vositasi 
bilan sug’oriladi. Elektr quvvati Norak-Tursunzoda (Regar) —G’uzor orqali keladi. 
Hozirgi  kunda  esa  shu  yerning  o’zida  juda  yirik  mahalliy  tabiiy  gaz  asosida 
ishlaydigan Tolimarjon IES qurilmoqda.