Географияси Тошкент 2006 Ўзбекистон Республикаси

Қизилқум-Амударё, Сирдарё ҳамда Зарафшон дарёларининг қуйи ва ўрта оқимлари орасида жойлашган. Шимолда у Орол денгизи қирғоқларига бориб тақалади. Унинг ғарбий кичик қисми Ўзбекистонга қарайди.
Қизилқумдаги асосий рельеф шакллари пасттекислик, ясси ва паст тоғлардан, турли хил қум рельефи шакллари ва ботиқлардан иборат. Чўлнинг ўртача баландлиги 200-300 м, ясси ва паст тоғларнинг мутлақ баландлиги 400-900 метрни ташкил этади. Қизилқумнинг энг баланд ери 922 метр. Томдитоғдаги Оқтоғ чўққиси 922 м бўлса, энг паст ери туби денгиз сатҳидан 12 м пастда жойлашган Мингбулоқ ботиғидир.
Ясси тоғлар Қизилқумнинг шимоли-ғарбий қисмида (Султон у вайс), марказида ва жануби-ғарбида жойлашган. Улар герцин тоғ бурмаланиши босқичида кўтарилган ва мезозой эрасидан бошлаб ҳозирги пайтгача нураш таъсирида емирилиб, ясси, паст тоғларга айланиб қолган. Уларнинг ёнбағирларида жарлар кўп учрайди, этакларини пролювиал текисликлар эгаллаган, тоғларнинг орасида турли катталикдаги ботиқлар мавжуд. Мингбулоқ, Оёқоғитма, Қорақота, Кўлқудуқ, Оқжетпас, Довудбой Қизилқумдаги йирик ботиқлардир. Ботиқлар ҳам Қизилқумда кенг тарқалган рельеф шакллари ҳисобланади. Қизилқумда қум рельефи шакллари асосан, қатор қум тепалардан, қисман бархан ва қум дўнгларидан иборат. Қатор қум тепалар энг кўп тарқалган рельеф шакли ҳисобланиб, улар меридиан йўналишида чўзилган. Қумлар кўп жойларда ўсимликлар билан мустаҳкамланган. Барханлар чўлнинг инсон хўжалик фаолияти таъсири кўпроқ бўлган жойларида, хусусан Амударё яқинларида учрайди. Гилли аллювиал текисликлар қуруқ ўзанлар атрофида, айниқса Қувондарё, Жонидарё атрофида катта майдонларни эгаллайди. Бундай гилли, қумоқ ерлар орасида тақирлар ҳам мавжуд. Тақирлар Қизилқумнинг жанубида, дўнг ва қатор қум тепалари орасидаги пастликларда тарқалган.


Таянч термин ва тушунчалар: Ариқ, зовур, ботқоқлик, шўрхок, қумли текислик, шўрхок текислик, дўнг қумлар, бархан, камбар ер, чинкёни қуриган текислик қўлтиғ, шўрхок минтақа, грунт, пролювиал.


Географик номлар: Оқчадарё, Тўрткўл воҳаси, Сариқамиш дельтаси, Туямўйин тангиси, Манғит қишлоғи, Мўйноқ, Ажибой қўлтиғи, Рибачье, Қизилқум-Амударё, Томдитоғ, Оқтоғ чўққиси, Оёқоғитма, Қорақота, Кўлқудуқ, Оқжетпас, Довудбой, Қувондарё, Жонидарё, Довдон.