Географияси Тошкент 2006 Ўзбекистон Республикаси

Таянч термин ва тушунчалар: Менделев даврий системаси, минерал хомашё, олтин, уран, мис, табиий газ, вольфрам, калий тузлари, фосфоритлар, каолин, ишлаб чиқариш, социал инфраструктура, ёқилиғи-энергетика, ресурс, карбонат тоғ жинс, нефть, газ минтақа, йўлдош тошкўмир, шахта усули, темир, титан, марганец, хром, рангли қўрғошин, нодир, волфрам, молибден, қалай, висмут, симоб, сурма, қимматбаҳо, олтин, кумуш, металлугия комбинати, селен, молибден, ренин, скандия фосфорит нометалл фойдали қазилма, плавиковўй шпат, графит, асбест, талк, кимёвий хомашё, туз, олтингугурт, фосфорит, бентонит, гил, глауконит, калий туз, ойна, дала шпати, кварц, кварцли қум, каолин, бинокорлик материаллар, калий тузи, ош тузи, тош тузи, иссиқ минерал, цезий, рубидий, стронций, бор, германий, йод, бром.


Географик номлар: Жануби-Ғарбий, Ҳисор, Шимолий Сўх, Жанубий Оламушук, Полвонтош, Чимён, Шўрсув, Шеробод-Сурхондарё, Бухоро-Хива, Шўртон, Муборак, Газли, Оҳангарон водий, Шарғун, Бойсун, Темиркон, Суренота, Мурунтов, Ажибугут, Булуткон, Балпентоғ, Аристантоғ, Тўрбой, Маржонбулоқ, Олмалиқ, Қизилолмасой, Чодоқ, Оқжитпес, Косманчи, Високовольтнўй, Ацтепа, Учқудуқ, Бухоро-Қарши.
Савол ва топшириқлар:

1. Ўзбекистонда ишга солинаётган фойдали қазилма конлари ўзининг қандай ҳусусиятлари билан ажралиб туради?

2. Ўзбекистон ноёб ёқилиғи-энергетика ресурслари ҳақида маълумот беринг.
3. Фарғона водийси эқандай қадимий ўзлаштирилган район ҳисобланади?
4. Ўзбекистонда энг йирик газ конлари ҳақида нималар биласиз?
5. Ўзбекистоннинг кўмир заҳиралари ҳақида маълумот беринг.
6. Ўзбекистоннинг олтин заҳиралари ҳақида қандай маълумотларга эгасиз?


ЎЗБЕКИСТОН ОРОГРАФИЯСИ ВА РЕЛЬЕФИНИНГ АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ
Ўзбекистон ҳудуди ер юзасининг тузилишига кўра икки қисмга бўлинади: тоғолди-тоғлар ва текисликлар. Тоғ олди ва тоғларга республика шарқи ва жануби-шарқидаги тоғ тизмалари, тоғ олди қия текисликлари ҳамда тоғ орлиғидаги ботиқлар, текисликларга эса пасттекисликлар, денудацион текисликлар ва платолар киради. Республикамизнинг шарқий ва жануби-шарқий қисмини Тяншан ва Олой тизмаларининг тармоқлари, ғарбий ва шимоли-ғарбий қисмини Турон текислигининг марказий қисми эгаллаган. Ўзбекистон умумий майдонининг 78,7 % ини текисликлар, 21,3 % ини тоғлар ташкил этади, мамлакатнинг энг паст нуқтаси Мингбулоқ ботиғи бўлса (-12 м), энг баланд нуқтаси Ҳисор тоғининг Қолдирға тизмасидаги Ҳазрати Султон чўққисидир (4643 м). Ўзбекистоннинг ер юзаси асосан шарқ ва жануби-шарқдан ғарб ва шимоли- ғарб томон пасайиб боради. Шу сабабдан ҳам дарёлар шу томонга оқади. Текисликлар яхлит бўлиб Амударёнинг қуйи ва ўрта оқими, Сирдарёнинг ўрта оқими, Зарафшоннинг ўрта ва қуйи оқими атрофидаги ерларни ишғол этган. Ўзбекистоннинг шимоли-ғарбида Устюрт платоси атрофидаги текисликлардан тик кўтарилган чинклар билан ажралиб туради. Ўзбекистоннинг энг паст ерлари Оролнинг қуриган қисми, Амударёнинг дельтаси, Қизилқумнинг шимоли-ғарбий қисмлари бўлиб, буларнинг океан сатҳидан ўртача баландлиги 30-100 м. Султонувайс, Бўкантоғ, Қулжуқтоғ, Томдитоғлар Ўзбекистон текислик қисмининг энг баланд (900 м.гача) қисмиларидир.
Ўзбекистоннинг шарқий ва жануби-шарқий қисмларини эгаллаган тоғ тизмалари Қоржонтоғ, Угам, Писком, Чотқол, Фарғона, Қурама, Нурота, Моргузар, Туркистон, Ҳисор-Зарафшон тизмалари Ғарбий ҳамда Жанубий Тяншан ва Олой тоғ системаларининг тармоқлари бўлиб, уларнинг ўртача баландлиги 2000-2500 метрни ташкил этади. Айрим чўққиларнинг баландлиги эса 4500 м.дан ҳам ошади. Бу тоғ тизмаларини Тошкент-Мирзачўл, Фарғона, Самарқанд, Сангзор, Қашқадарё, Сурхондарё каби тоғ оралиғи ва тоғ олди ботиқлари бир-биридан ажратиб туради.