Гeoгрaфия

байыту фабрикасы,
электр станциясы және бiрнеше 
көмекшi кәсiпорындардан құралған (38-сурет). Кеншiлердiң абад 
қаласы – Алмалық кен игерiлуi барысында құрылған. 
37-сурет. 
Түсті металдардың топтарға бөлінуі.
Негізгі топтар 
Басқа топтар
Ауыр металда
Жеңіл 
металдар 
Қымбат бағалы 
металдар 
Қиын еритін 
металдар 
мыс, қалайы 
қорғасын, никель, 
мырыш
Aлюминий, 
магний, титан
Алтын, күміс, 
платина
Сирек
металдар 
Вольфрам, 
моллибден
Уран, германий 
және басқалар
http://eduportal.uz

---

52
Байыту фабрикасы 
– руданың керексіз қорытпаларын шығарып 
тастау немесе жаңа заттарды қосу жолымен пайдалы сапаларын 
арттыратын кәсіпорын. 
Түстi металлургияның өнiмдерi — 
вольфрам
мен 
молибден
өндiру же-
дел дамуда. Вольфрамның еру температурасы өте жоғары (3370°С). Жоғары 
температуралы пештердің қыздыратын элементтері мен электр лампочканың 
қызатын сымдары вольфрамнан жасалады. Шыршық қадасындағы еруі қиын 
қатты қорытпалар зауыты мемлекеттегi өте маңызды кәсiпорындардың бірі 
болып саналады. Бұл кәсіпорынның өнімінен электротехника, машина жасау, 
аспап жасау және басқа өнеркәсіп тармақтарында кеңінен пайдаланылады. 
Түсті металдар
бағалы қасиеттерге ие. Олардың кейбіреулері (қалайы, 
қорғасын, никель), тот басуға (коррозияға) шыдамды, басқалары (титан, воль-
фрам) ыстыққа төзімді немесе электр тогын жақсы өткізеді (алюминий, мыс, 
күміс, алтын). Ахангаран көмiр бассейнiнде алюминий шикiзаты — каолин 
сазының үлкен қоры бар. Ал Орта Шыршық плавик шпат комбинатында 
алюминийдi электролиз тәсілінде алуда қолданылатын плавик шпат даярла-
нады.
Алтын
– бағалы металл. Ол жер астында да, ылғалдықта да өз қасиетiн 
жоғалтпайды. Бiрақ оны iздеп табу, тау жыныстарынан ажыратып алу көп 
еңбекті, қаражатты талап етедi. Алтын сен білген зергерліктен тыс электро-
ника, компьютер жасап шығаруда, ғарыштық кемелерде, атом реакторларында 
көп қолданылады. Бiр атом реакторының iшкi қабырғасы 16 кг алтынмен 
қапталады.
Самарқант пен Бұхара аралығындағы таулардан екi мың жыл бұрын 
38-сурет. 
Алюминий өндір
у.
Руданы қазып алу және оны байыту