Гeoгрaфия

Металлургия комбинаттары
көп мөлшерде шикiзат пен 
жанармайды қолданады. Сол үшін олар шикiзат немесе 
жанармай базаларының маңында, кейде олардың аралығында 
құрылады. Бұл металлургия кәсiпорнын (комбинатын) 
орналастырудың ең маңызды шарты болып саналады.
Мұнда су, электр энергиясы, табиғи газбен қамтамасыз ету және 
табиғатты қорғау мүмкіндіктері де ескерiледi. 
Бiрiншi металлургия кәсiпорны — Бекабад металлургия зауыты 1946 
жылы iске қосылған (36-сурет). Зауытта болат және прокат өндірісі артып 
баруда. 1950 жылы 119 мың тонна болат ерiтiлген, 76 мың тонна дайын 
прокат өндiрiлген болса, қазіргі уақытта бұл көрсеткіш бірнеше есеге 
артқан. Бiрақ зауыт өнiмi мемлекеттiң металға болған қажеттiлiгiн өтемейді. 
Нәтижеде көршi мемлекеттерден көптеп металл тасымалдауға тура келуде. 
Қазіргі кезде шетелден келтіріліп жатқан электротехникалық 
полат, түніке (лист), түрлі профильдердегі прокаттар, сымдар, шойын 
өнімдеріне талап артуда. Мемлекет экономикасын дамыту үшін қажетті 
мұндай өнімдерді шеттен алып келу болашақта да жалғастырылса, 
қаражаттар көбейіп, олардың бәсекелестігі төмендейді. Бұл мемлекеттің 
экономикалық мүдделері мен қауіпсіздігіне кері ықпал етеді.
Дегенмен, қазір қара металлургия тармағын дамытуды қамтамасыз 
ететін инновациялық шараларды жүзеге асыру заман талабына айналуда. 
Мұндай жағдайда инновацияның негізгі бағыттары тармақты өндіру 
36-сурет. 
Mеталлургия 
зауыты
http://eduportal.uz

---

50
?
1.
Қандай металлургия кәсiпорны толық цикльдегi зауыт немесе комбинат 
деп аталады?
2.
Ауданыңда жиналған темiр қалдықтары қайда, қандай көлiкте та-
сымалдануын ойлап көр. Соң ол басып өтетiн жолды картада анықта.
тиімділігін жетілдіру, өнімдердің ассортиментін кеңейту, сапасын 
жақсарту, көлемін көбейттіру арқылы дамыту болып табылады. 
Өзбекстанда мұның үшін ірі және шағын зауыттарда полат даярлауда 
өнімділігі жоғары электр пештерден пайдалану, тармақ қызметін полат-
прокат өндіру схемасы бойынша құру, рудадағы темір мөлшеріне 
қарағанда аз кендерді де меңгеруге тура келеді. 
Металлургия агрегаттарының қуатының асуы өндіру үдерістерін 
механизациялау және автоматтандыруға, технологияларды жетілдіруге 
алып келеді, өнімнің өзіндік құнын арзандаттырып, еңбек өнімділігін 
20-30 пайызға көтереді.
Қара металлургияны дамыту барысында елімізде бар темір рудасы 
кендерін меңгеру, рудаларды қайта өңдеудің тиімді технологияларын 
таңдау және практикада қолданумен байланысты мәселелер кездеседі. 
Бізде еңбек, газ, энергия ресурстары жеткілікті, тармақ өнімдеріне 
қажеттілік жоғары екендігі Ресей, Қазақстан және Украинадан алып 
келініп жатқан қара металдардың орнын басатын қосымша прокат өндіру 
қуаттарын құру тиімділігін дәлелдейді. 
Ірі өнеркәсіп кәсіпорындары мемлекет экономикасын дамыту, 
халықтың қызметін қамтамасыз етуде қажетті орынға ие. Ташкентте 
құрылып жатқан