Geografiya

K
arta legendasi- asosiy komponovka elementi bo’lib, kartani va yozuvlarni joylashtirishda unga birinchi navbatda e’tibor beriladi.

Legendani joylashtirishdagi asosiy shartlar:

1. 
   O’qishning qulay bo’lishi;
   

50-rasm. Kart nomini ko’rsatishda foydalaniladigan badiiy shriftlar.

2. 
   Legenda va uning bo’laklarining qo’shimcha ma’lumotlardan (karta-vrezka, diagramma, grafik va boshqa) ajralgan holda bolishi;
   
3. 
   ixchamlilik. Karta va legendaning umumiy va aniqligi uning bir xil fonda (maslan: oq yoka havo rang) bo’lishi, boshqa elementlarni boshqa fonda berilishi ( kulrang, och sariq) kartani o’qishni oslashtiradi. Bir varaqda bir nechta karta uchun mos keladigan legendasini joylashtirish murakkabdir. Shu sababli, har bir legenda bevosita tegishli karta yonida joylashtiriladi. Mazmunan o’xshash, ba’zi belgilari takrorlanadigan kartalarda yagona terma legenda berish maqsadga movofiq (52-rasm).
   

J
ihozlash usulida samarali foydalanish belgilarini ma’lum ketma-ketlikda joylashtirish, turli o’lchamdagi kartaning sarlavhasi uchun shrift tanlash, legendaning o’qilishini va ko’rgazmaliligini yengillashtirish ichki kompozitsiyaga bevosita bog’liq bo’ladi, shu bilan birga kartaning umumiy komponovkasiga ta’sir qiladi. Iqtisodiy sohaga mansub kartalarda legenda qiqa izoh bilan cheklangan bo’lishi mumkin; ekin maydonlari kartasi uchun bir nuqta -2500 ga; iqlim kartasida izolinya usulidan foydalanib, legenda bir necha darajadan iborat oddiy ranglar shkalasi orqali beriladi.Mazmunan qator son va sifat xarakteristikasiga ega tematik kartalar legendasi ancha murakkab grafik ko’rinishga ega. Ba’zan ko’p joy oladigan legendani bo’lib-bo’lib, karta tushurilgan varaqning bo’sh joyiga joylashtiriladi, bunda ko’rsatkichning o’qilishdagi ketma-ketlik chapdan o’ngga yoki yuqoridan pastga saqlanishi lozim.

T
ipologik va sintetik kartalarning legendasini joylashtirish ba’zi qiyinchliklarni keltirib chiqaradi. Mazmunan murakkab va karta hajmdagi legenda o’zaro komponentlarni birlashtirgan kompleks ko’rsatkichga ega bo’lib, uni amaliy jihadan qismlarga bo’lib yuborish ancha qiyin. Ko’p joy oladigan legendalarni estetik jihatdan ko’rsatish imkonyati ozroq, chunki bunday legenda kartagrafik tasvirga nisbatan katta joyni ishg’ol etgani sababdir. Ko’pincha bunday xildagi legendalar kartagrafik tasvirdan alohida varaqda beriladi, masalan; varaqlangan da karta varaqining chap tamonida, legenda o’ng tomonida beriladi. Karta legendasini varaqning orqa tamonida joylashtirilishi noqulay variandir. Shu sababdan, katografik tasvir va legenda birga berilishi maqsadga muvofiq.

Karta-vrezka- asosiy berilyotgan karta bilan chambarchas bog’liq bo’lib, uni mazmunan boyitadi. Vrezkalarni joylashtirishning o’ziga xos qoun-qoidalari bo’lib, ular asosiy kara tushirilgan varaqning uchtagacha burchagida ko’rsatilishi mumkin. Mazmunan qo’shimcha kartalar o’zining legendasiga ega bo’lib, uni asosiy kartaning ramkasi ichida joylashtirish (komponovka qilish) maqsadga muvofiq ( O’zbekiston atlasi, 1982-y, 8-sinif o’quv atlasi).