Geografiya

Topshiriqni bajarish namunasi. Ma’lumotlarni sta-tistik to‘plamining Qoraqalpog‘iston Respublikasi va vilo-yatlar bo‘yicha paxta hosildorligi (barcha turdagi xo‘jaliklar bo‘yicha) jadvalidan olamiz, so‘ngra kartaning legendasini tuzishga kirishamiz. Kartogramma muayyan chegaradagi (asosan, ma’muriy chegara doirasida) voqea va hodisalarni nisbiy miq-dorda tasvirlaydigan usul bo‘lib, rang yoki shtrixlar orqali ifodalanadi.

Jadvaldan foydalanib, viloyatlar bo‘yicha paxta hosil-dorligini guruhlarga bo‘lib chiqamiz. Masalan: 1) har bir gektardan 17 s dan 20 s gacha; 2) 20 s dan 23 s gacha; 3) 23 s dan 26 s gacha; 4) 26 s dan 29 s gacha va 5) 29 s dan ortiq hosil olgan viloyatlar.

11-jadval

Ma’muriy birliklar	Bir gektar paxta maydonidan olingan o‘rtacha hosildorlik, s/ga
Qoraqalpog‘iston Respublikasi	19,0
Viloyatlar:
Andijon	22,0
Buxoro	28,9
Jizzax	20,6
Qashqadaryo	17,8
Navoiy	19,1
Namangan	24,1
Samarqand	21,3
Surxondaryo	29,8
Sirdaryo	19,5
Toshkent	24,7
Farg‘ona	25,7
Xorazm	29,4
O‘zbekiston Respublikasi bo‘yicha	23,1

I guruhga 17 s dan 20 s gacha Qoraqalpog‘iston Respub-likasi, Qashqadaryo, Navoiy, Sirdaryo viloyatlari, II guruhga 20 s dan 23 s gacha Andijon, Jizzax, Samarqand viloyatlari, III guruhga 23 s dan 26 s gacha Toshkent, Namangan, Farg‘ona vilo-yatlari, IV guruhga 26 s dan 29 s gacha Buxoro viloyati, V guruhga 29 s dan ko‘p hosil olgan Surxondaryo va Xorazm viloyatlari kiradi. Hosildorlikni viloyatlar bo‘yicha taqqoslash uchun shkalalar yoki pog‘onalar orasidagi miqdorlar bir xil bo‘lishini ta’minlash kerak. Bizning misolimizda oraliq miqdor 3 sentnerdan iborat.

Kartogramma rangli bo‘lsa, birinchi pog‘ona bir marta, ikkinchisi esa ikki marta, uchinchisi uch marta, to‘rtinchisi to‘rt marta va beshinchisi besh marta bo‘yaladi. Demak, hosildorlik oshishi bilan rang ham quyuqlashib boraveradi. Agar oq-qora rangdagi karta tuzilayotgan bo‘lsa, kartogrammalar shtrixlar bilan bajarilib, hosildorlikning oshishi bilan shtrixlarni zichligi ham oshib boradi.

B
izning misolimizda kartogramma usuli viloyatlarning hamma hududiga tegishli, deb olinib, paxta ekiladigan va ekilmaydigan joylar ham rang yoki shtrixlar bilan ko‘rsatil-gan. Iloji boricha, paxta ekiladigan maydonlarning kontur-lari bo‘lsa, o‘sha maydonlargina bo‘yaladi yoki shtrixlanadi. Bunday usulni to‘g‘rilangan kartogramma deb yuritilib, u orqali haqiqiy paxta ekiladigan joylargina ko‘rsatiladi.

b) Respublika viloyatlari bo‘yicha etishtirilgan yalpi paxta hosilining 1:10 mln masshtabdagi mavzuli kartasini karto-diagramma usulida tuzish.

Statistik to‘plamning jadvalidan Qoraqalpog‘iston Res-publikasi va viloyatlar bo‘yicha muayyan yilda etishtirilgan paxta yalpi hosilini ko‘chirib olamiz va shu asosda kartodiag-ramma tuzamiz.