Geografiya

Topshiriqni bajarish uchun variantlar 8-jadval

Variant №	Formulalar
1	X=Rsin U=Rλ
2	X=Rtg U=Rλ
3	X=2Rtg U=Rλ
4	X=2Rsin(45^0- )cosλ U =2Rsin(45^0- )sinλ
5	X=2Rtg(45^0- )cosλ U =2Rtg(45^0- )sinλ
6	X=R(90^0- ) cosλ U =R(90^0- ) sinλ
7	X= Rcos cosλ U = Rcos sinλ
8	X=Rctg cosλ U= Rctg sinλ
9	X=R U=Rλcos
10	X=Rsin U=Rλcos
11	X= Rsin U= Rcos sinλ
12	X=2Rsin U=Rλ
13	X=2Rcos(45+ )cosλ U=2Rcos(45+ )sinλ
14	X=Rlntg(45+ ) U= Rλ
15	X=Rtg secλ U=Rtgλ
16	X=R U=Rλ
17	X=Rsin U=Rλ
18	X=Rtg U=Rλ

Topshiriqni bajarish namunasi.
Berilgan tenglama: _{ }

Tayyorgarlik ishlarini bajaramiz:

tenglamalarning hosilalarini aniqlaymiz:

f i h koeffitsientlari qiymatlarini topamiz,



a) kartografik to‘rning ortogonalligi tekshiriladi.

Uning sharti:

_{ }

bizning misolimizdagi kartografik to‘r – ortogonaldir.

b) proeksiyaning xatoligi bo‘yicha qaysi guruhga tegishi ekanligini aniqlash;

Agar h_{ } bo‘lsa, unda proeksiya teng maydonli guruhga taalluqli bo‘ladi. Bu shart misolimizda bajariladi.

v) meridianlar bo‘ylab chiziqlar xususiy masshtablarini aniqlash quyidagicha bajariladi:

parallellar bo‘ylab esa:

Maydonlar xususiy masshtabini aniqlash:

g) chiziqlarning ekstremal xususiy masshtabi a, b:




d) burchak xatoligining maksimal qiymatini aniqlash:



e) proeksiyada meridian va parallellar orasidagi burchak-larni aniqlash va ularni ε qiymati bilan to‘ldirish:

Mazkur formulaning

bo‘lganda, ma’nosi yo‘qoladi.

j) kartografik to‘rning ko‘rinishini aniqlash.

Parallellar tenglamasi:_{ }

Meridianlar tenglamasi:_{ }

Kartografik to‘rning ko‘rinishini aniqlash uchun berilgan tenglamalar echilib, quyidagi holatga keltiriladi

_{ }:

Parallellar tenglamasi – _{ }. Tenglama birgina _{ }argumenti funksiyasi hisoblanadi. SHuningdek, u o‘zaro paral-lel to‘g‘ri chiziqlar va “u” o‘qiga tegishli bo‘lib, parallellar tenglamasi hisoblanadi.

Meridianlar tenglamasi – _{ }. Bu tenglama birgina λ argumentining funksiyasi hisoblanadi. SHuningdek, u meridian-lar tenglamasi hisoblanib, o‘zaro parallel holatdagi to‘g‘ri chiziqlardan va “x” o‘qidan iborat.

Geografik qutb proeksiyada to‘g‘ri chiziqning bo‘lagi ko‘rinishida tasvirlanadi:

_{   }

YUqorida keltirilgan formula orqali aniqlangan kartografik to‘r quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:

31-rasm.
Mavzu bo‘yicha savollar

1. Kartografik proeksiya nima?

2. Geografik kartalarning bosh va xususiy masshtablari ta’rifini bering.

3. Ellipsoid sirtidan tekis yuzaga o‘tishda vujudga kela-digan xatoliklar turlarini tavsiflang.

4. Xatoliklar ellipsi nima va u kartografik proeksiyada qanday tavsiflanadi?

5. 
   Proeksiyalar qanday tasniflanadi?
   

6. Proeksiyalar kartografik to‘rlarining o‘ziga xos xusu-siyatlarini ta’riflang.

7. Dunyo, yarim sharlar, materiklar, sobiq Ittifoq va uning alohida qismlari kartalari va alohida xorijiy mamlakat-larning kartalarida qo‘llaniladigan proeksiyalarni tavsiflab bering.

2- LABORATORIYA MASHG’ULOTI

Tasvirlash vositalari. Texnik va badiiy grafika elementlari.
7- Topshiriq. Tasvirlash vositalari. Texnik va badiiy grafika elementlari:
Topshiriqdan maqsad: kartografik tasvirlash usullarini o‘rganish, ularni hududlar bo‘yicha hodisalarni joylashtirish xususiyatlariga bog‘liq holatda qo‘llashni ko‘rsatish, miqdor va sifat ko‘rsatkichlarni kartalarda ifodalashda turli xil karto-grafik tasvirlash usullarini birgalikda qo‘llashni o‘rganish.

Topshiriqni bajarish tartibi: quyida ko‘rsatib o‘tilgan mavzuli kartalar to‘plamidan bittasi uchun kartografik tasvir-lash usullarini aniqlash va ularni qisqacha tavsiflab berish.
9-jadval

Kartografik usullarni aniqlash uchun variantlar

Vari- ant №	Atlas va kartalarning nomlari	Betlar
1	O‘zbekiston geografik atlasi, 1998 Iqlim kartasi Tuproq kartasi O‘simliklar kartasi Donchilik Zoogeografik karta Aholi zichligi kartasi Oliy va o‘rta maxsus kasb hunar ta’lim muassasalari Turistik karta	13 15 18 39 16-17 32 44 52-53
2	Saxalin viloyati atlasi, 1967 Suv ko‘tarilishi Yil davomidagi to‘lqinlarning takrorlanishi Dengiz oqimlari va muzliklar Iqtisodiy karta Er fondi va qishloq xo‘jaligi ekin turlari Mahsuldor qora mollar Havo bosimi va shamol	93 94 91 14-15 18-19 20 66
3	Armaniston atlasi, 1961 Zoogeografik rayonlar Sut emizuvchilarni ovlash sanoati Iliq davr davomiyligi Umumta’lim maktablari Kutubxonalar Texnik ekinlar Qishloq xo‘jaligini elektrlashtirish	53 53 24 64 65 84 80
4	Qo‘riq o‘lka atlasi, 1964 (Atlas Selinnogo kraya) Zoogeografik karta Don ishlab chiqarish va non mahsulotlari sanoati punktlari Ekin maydonlarining o‘sishi Qurilish tashkilotlarining quvvati Transport tarmoqlari Kasalxonalar va davolash muassasalari sonining ortishi Yil davomidagi yog‘ingarchilik miqdori	15 27 27 35 37 45 7
5	Tojikiston atlasi, 1968 Neotektonika Havoning o‘rtacha oylik harorati (iyul) SHamolning o‘rtacha oylik tezligi takrorlanishi (iyul) Sut emizuvchilarning tarqalishi Oziq – ovqat sanoati Meva – sabzovotchilik Yirik shohli qoramolchilik Asosiy yuk tashish (relssiz yo‘llar bo‘yicha)	22 50 76 110 131 154 160 163
6	O‘zbekiston atlasi, 1982 Tektonik karta Iqlim kartasi YOg‘ingarchilik, havo harorati, shamol yo‘nalishi Tuproq kartasi O‘simliklar kartasi Zaxarli ilonlar tarqalgan hududlar Kurortlar, sanatoriyalar, dam olish uylari Mashinasozlik va metalni qayta ishlash Transport tarmoqlari Arxitektura yodgorliklari	22-23 66-67 66-67 84-85 92-93 100 112 24 102-103 150
7	O‘zbekiston agrosanoat kompleksi albomi, 1984 Qishloq aholisining zichligi Erlardan foydalanish toifalari Qishloq xo‘jaligini ixtisoslashuvi CHorvachilik Paxtachilik	9 23 27 31 29
8	O‘zbekiston er usti suvlari atlasi, 2007 Iqlim kartasi Gidrografik tarmoqlar Daryolarning minimal oqimi Er usti suvlarining sifati Ko‘llar va suv omborlari Suv yuzasidan yillik bug‘lanish	12-13 14-15 22 30-31 32-33 36-37
9