GeografiYa HÁm táBİYİy resurslar fakulteti ekonomikaliq hám socialliq geografiYa kafedrasi

Birinshi tip - bul toparǵa kiretuǵın mámleketlerde jasawshı xalıqtıń arasında tuwılıw hám ólimniń joqarı dárejesiniń baqlanıwı, usıǵan sáykes túrde, xalıqtıń ástelik penen kóbeyiwi tán bolıp, házir bul tipke kiretuǵın mámleketler jer sharında júdá kem sanda ushraydı.
Ekinshi tip - mámleketlerine tuwılıw muǵdarı joqarı, ólim kórsetkishi medicinada erisilgen tabıslardıń esabınan keskin azayıp barıwı tán boladı. Xalıqtıń jas quramı progressiv, kekse hám qáryalardıń úlesi kem sanlı bolıp, balalardıń, jaslardıń úlesi kópshilikti qurap, xalıqtıń qayta tolısıwı unamlı boladı, «demografiyalıq jarılıw» gúzetiledi. Xalıqtıń qayta tolısıwınıń keńeygen bul tipke Afrikanıń barlıq ellerin, Aziya, Qubla Amerikanıń bir qatar ellerin, Avstraliya hám Okeanıya, Orta Aziya ellerin kirgiziw múmkin.
Úshinshi tip - bul tiptegi ellerde xalıqtıń ólim dárejesiniń kem muǵdarda uslanıp turǵanlıǵı sebepli, tuwılıw dárejesi qısqarıp baradı. Xalıqtıń sanı hádden tısqarı kóbeyipte, azayıpta ketpeydi. Xalıqtıń belgili bir muǵdarda ósiwi baqlanadı. Bul tiptegi mámleketler xalıqtıń qayta tolısıwınıń ápiwayı tipine kiretuǵın mámleketler,-depte ataladı.
Tórtinshi tip - ellerdiń xalqı ózin-ózi qayta tikley almaydı. Ólip atırǵanlardıń absalyut muǵdarı dúnyaǵa kelip atırǵanlardıń muǵdarınan artıq boladı. Usı topar mámleketlerinde «depopulyaciya» júz beredi, qısqargan xalıqtıń qayta tolısıwına alıp keledi. Bularǵa, Evropa, Baltıqboyı mámleketleri, Arqa Amerikadaǵı ayrım mámleketler, Yaponiya, Gruziya, Armeniya, Rossiya kiredı.
Jámiyettiń rawajlanıwı dawamında xalıqtıń qayta tolısıwınıń túrleri úzliksiz ózgerip kelgen. Házirgi dáwirde (XXI ásir basına) qánigeler tárepinen xalıqtıń qayta tolısıwınıń tiykarınan 2 túri kóp ushırasatuǵınlıǵı aytılǵan.
1-túr - xalıqtıń qayta tolısıwınıń qısqarǵan túri. Bul túrdegi áwladlar almasınıwı processinde xalıqtıń sanı kóbeymeydi, sebebi, tuwılǵanlarǵa salıstırǵanda ólgenlerdiń sanı joqarı boladı.
2-túr - xalıqtıń qayta tolısıwınıń keńeygen túri, bunda kerisinshe tuwılǵanlardıń sanı ólgenlerdiń sanınan joqarı boladı hám nátiyjede, keyingi áwlad wákilleriniń sanı aldınǵı áwlad wákilleriniń sanınan kóp boladı. Bunday jaǵdayda xalıq úzliksiz kóbeyip baradı.