Geografiya 10 sinf 2017. indd

   

---

19
 
2-jadval
 
12 balli seysmik shkalaning qisqacha tavsifi 
Ballar
Zilzila kuchi
Qisqacha tavsifi 
1
Sezilmaydi
Faqat seysmik asboblar bilan qayd etiladi.
2
Juda kuchsiz
Ko‘pchilik sezmaydi. Sokin vaziyatdagi odamlargina sezadi.
3
Kuchsiz
Bino ichidagi ayrim odamlar sezadi.
4
Sezilarli
Bino ichidagi odamlarning ko‘pchiligi sezadi. Uydagi jihozlar harakatga keladi.
5
Kuchsizroq
Bino va mebel tebranadi. Uyqudagilar uyg‘onib ketadi.
6
Kuchli
Hamma sezadi. Ko‘pchilik tashqariga chiqishga oshiqadi, ba’zi buyumlar turgan 
joyidan tushib ketadi, ba’zi uylarda suvoqlar ko‘chib tushadi.
7
Juda kuchli
Imoratlar  shikastlanadi,  g‘ishtli  devorlar  yoriladi.  Xomg‘isht  va  paxsadan 
qurilgan ba’zi uylar buziladi, tog‘larda ba’zan qoyalar ko‘chadi.
8
Vayron qil uv chi Imoratlar kuchli shikastlanadi, tog‘larda surilmalar yuz beradi.
9
O‘ta 
vayron 
qiluvchi
G‘isht, betondan ishlangan uylar butunlay yoki qisman buziladi, yerosti quvurlari 
uziladi. Qoyalar qulab, tepaliklar suriladi, yerdagi yoriqlarning eni 10 sm gacha 
yetadi.
10
Yakson etuvchi Yer  yuzida  katta  (eni  1  m  gacha)  yoriqlar  paydo  bo‘ladi.  To‘g‘on  va  qirg‘oq 
to‘siqlari ishdan chiqadi, temiryo‘llar bukiladi. Yangi ko‘llar paydo bo‘ladi.
11
Halokatli
Yer  yuzida  keng  va  chuqur  jarliklar  hosil  bo‘ladi,  Yer  vertikal  va  gorizontal 
yo‘nalishda silkinadi. Tog‘larda qoyalar ag‘dariladi, ko‘prik, to‘g‘on, temiryo‘llar 
butunlay buziladi.
12
O‘ta halokatli
Yer  yuzi  qiyofasi,  relyefi   o‘zgaradi.  Yer  yuzi  burmalanadi,  baland  qoyalar 
ag‘dariladi, daryolar o‘zanini o‘zgartiradi.
Bundan  tashqari,  Yerning  ichki  kuchlari  ta’sirida 
geyzerlar
  va  issiq 
buloqlar  otilishi,  yer  yuzasi  bir  qismining  asta  cho‘kishi  va  boshqa 
qismining  esa  ko‘tarilishi  ham  sodir  bo‘lib  turadi.  Geyzerlar  va  issiq 
buloq lar,  asosan,  vulqonlar  tarqalgan  mintaqalarda  uchraydi.  Ulardan 
binolarni  isitishda  hamda  elektr  energiyasi  olishda  foydalaniladi.  Bun-
day  ishlar  Islandiya,  Yaponiya,  Italiya,  Rossiya  va  Yangi  Zelandiya 
davlatlarida  yo‘lga  qo‘yilgan. 
Yerning  qobiqlari,  yer  po‘sti,  mantiya,  yadro,  litosfera,  seysmik  mintaqa,  zilzi-
la,  vulqon,  seysmik  shkala.

---

20
1. Seysmik mintaqalar deb nimaga aytiladi?
2. Zilzila va vulqonlar qayerlarda sodir bo‘ladi?
3. Zilzila nima? U qanday hosil bo‘ladi?
4. Seysmik shkalani daftaringizga yozing va eslab qoling.