Geoekologiya va landshaft ekologiyasining rivojlanish tarixi va hozirgi holati

Бугунги кунда кўпгина биологларнинг фикрича, организмлар экологиясини фақатгина биологик фанлар орқалигина ўрганиш бирёқлама бўлиб қолади ва уни бошқа фанлар, айниқса, географиядан ажратган ҳолда ўрганиш, яъни ушбу организмларнинг яшаш ҳудудидан ажратиб ўрганиш кутилган натижаларга олиб келмайди. Таниқли эколог олим Н.Ф.Реймерснинг фикрича, геоэкология географик фан бўлиб, муҳит (ҳаво, қуруқлик, сув) экологияси, табиий ландшафтлар экологияси ва маданий ландшафтлар экологияси каби тармоқларга бўлиниши керак.

• Бугунги кунда кўпгина биологларнинг фикрича, организмлар экологиясини фақатгина биологик фанлар орқалигина ўрганиш бирёқлама бўлиб қолади ва уни бошқа фанлар, айниқса, географиядан ажратган ҳолда ўрганиш, яъни ушбу организмларнинг яшаш ҳудудидан ажратиб ўрганиш кутилган натижаларга олиб келмайди. Таниқли эколог олим Н.Ф.Реймерснинг фикрича, геоэкология географик фан бўлиб, муҳит (ҳаво, қуруқлик, сув) экологияси, табиий ландшафтлар экологияси ва маданий ландшафтлар экологияси каби тармоқларга бўлиниши керак.
• Тупроқшуносликда экологик масалалар ХХ асрнинг 20-йилларида пайдо бўлди ва янги йўналиш - “тупроқлар экологияси” шаклланди. 1960-йилларга келиб геосистема ва геоекология терминлари пайдо бўлганидан сўнг тупроқни “геосистеманинг маркази” сифатида қараб, “тупроқлар экологияси”ни геоэкология деб номлаш ҳоллари бўлди. Лекин бу терминнинг қўлланиши кўпгина тушунмовчилик ва ноқулайликларни келтириб чиқаргани сабабли 1990-йилларнинг бошларига келиб тупроқшунослар учун тушунарли ва қулай бўлган “педоэкология” термини ишлатила бошланди.
• Демак, 1990-йилларнинг бошларига келиб геоэкология алоҳида фан сифатида узил-кесил шаклланди ҳамда географлар, геологлар ва тупроқшуносларнинг барчаси, биологларнинг аксарияти ва бошқа соҳа вакиллари томонидан геоэкологиянинг географик фанлар тизимига кириши эътироф этилди.
•  

Ҳозирги цивилизатсиянинг барқарор ривожланиш консепсиясини амалиётга татбиқ қилиш учун геоекологик билимларни умумлаштириш ва геоекология методологиясини ривожланиш даври (1990-йиллардан ҳозиргача).

• Бу даврнинг бошланишига 1987-йилда БМТ қошида Норвегия собиқ бош вазири Харлем Брундтланд раислигидаги Атроф-муҳит комиссиясининг “Бизнинг умумий келажагимиз” номли ҳисоботи ҳамда 1991-йилда нашр этилган “Ерни асраш. Барқарор ҳаёт стратегияси” номли асари асос бўлди. Барқарор ривожланиш консепциясини ишлаб чиқиш ва ҳаётга татбиқ этишга 1992-йилда Рио-де-Жанейрода бўлиб ўтган “Атроф-муҳит ва ривожланиш” халқаро конференциясида қарор қилиниб, бутун дунё мамлакатларига мурожаат этилди.
• Бу даврга келиб геоэкологиянинг кенг қамровли, фанлараро ёндашувга эга бўлган фан соҳаси эканлиги, бунда географиянинг марказий ўрин эгаллаши, геоэкологик тадқиқотларда географик билимлардан кенг фойдаланиш лозимлиги ўз исботини топди. Ҳозирги пайтда геоекология табиий муҳитнинг (геотизимларнинг) табиий ва антропоген ўзгаришининг географик оқибатларини ўрганиш, уларни экологик (яъни яшаш шароитига таъсирини) баҳолаш билан шуғулланади. Геоэкология геотизимларни, бир томондан, инсоннинг яшаш муҳити, иккинчи томондан эса, унинг ижтимоий-иқтисодий фаолиятининг муҳити сифатида ўрганадиган географик фан бўлиб шаклланганини В.Б.Сочава, А.Г.Исаченко, М.Д.Гродзинский, А.А.Чибилев, Б.А.Кочуров, А.А.Рафиқов ва бошқаларнинг ишларида кўриш мумкин.
•