Geoekologiya va landshaft ekologiyasining rivojlanish tarixi va hozirgi holati

1-Мавзу: Геоэкология ва ландшафт экологияси ўқув курси, предмети, тадқиқот объекти. Геоэкология ва ландшафт экологиясининг ривожланиш тарихи ва ҳозирги ҳолати.

• Reja:
• 1.Антик ва ХVII-ХIХ асрлардаги экологик тадқиқотлар.
• 2.Ўрта Осиё алломаларининг экология ҳақидаги қарашлари.
• 3.Ўзбекистонда экология фанининг ривожланиши.
• 4.Геоэкологиянинг ривожланиши ва ҳозирги ҳолати.
• 5.География ва экология фанлари геоекологиянинг назарий асоси сифатида.

Антик ва ХVII-ХIХ асрлардаги экологик тадқиқотлар.

• Ҳозирги даврдаги билимларимизнинг шаклланишида қадимги юнон олимларининг хизмати катта. Масалан, Аристотел (э.ав. 384-322 й.й) ўзининг “Ҳайвонлар тарихи” деган асарида сувда ва қурукликда яшовчи ҳайвонлар, шунингдек сузувчи, ҳавода учувчи ва ўрмаловчи каби ҳаётий шаклларни ажратган. Улардан ташқари, организмларнинг яшаш жойлари, ёлғиз ёки гала бўлиб яшаш, озиқланиши ва бошқалар қизиқтирган. Тирик организмларнинг тузилиши ва ҳаёти Аристотелнинг шогирди Теофраст (э.ав. 380-271 й.й) ишларида ҳам учрайди. Теофраст ўсимликларнинг яшаш жойларини ҳисобга олиб, уларни ўт, чала бута, бута ва дарахт каби ҳаётий шаклларга бўлади.

ХVII-ХVIII асрлардаги экологик маълумотлар.

• ХVII-ХVIII асрлардаги экологик маълумотлар тирик организмларнинг айрим гуруҳларини ўрганишга қаратилган эди. Ж.Бюффон ишларида ҳайвонларнинг тузилишига ташқи муҳитнинг таъсири, Ж.Б.Ламарк ўсимлик ва ҳайвонларнинг эволюцион ўзгаришларида энг муҳими ташқи муҳит таъсири эканлиги, экологик ғояларнинг ривожланишида Ч.Дарвиннинг органик олам эволюцияси ҳақидаги таълимоти илгари сурилган. Немис биологи Эрнест Геккел 1866 йилда фанга “экология” тушунчасини биринчи бўлиб киритди ва унга таъриф берди.

Ўрта Осиё алломаларининг экология ҳақидаги қарашлари.

• Ўрта Осиёлик алломалар ал-Хоразмий, Форобий, Беруний, Абу Али Ибн Сино ва бошқалар ҳали экология фани дунёга келмаган даврларда табиат ва ундаги мувозанат, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси, табиатни эъзозлаш ҳақида қимматли фикрлар айтганлар. Муҳаммад Мусо ал-Хоразмий “Билгинки, дарёнинг кўзлари ёшланса, унинг бошига ғам, кулфат тушган бўлади” деб таъкидлаган эди. Буюк аллома сувларни ортиқча сарфлаш ҳозирги кундаги Орол фожиаси каби нохўш ҳодисаларни келтириб чиқаришини назарда тутган бўлса, эҳтимолдан ҳоли эмас.