Геодезиядан 1-практикум

координаталарини аниқлаш
Картада берилган нуқтанинг географик координаталари қуйидаги усулларда аниқлаши мумкин. Агар картанинг тўлиқ варағи бўлса (24 - шакл), унда, минутли рамканинг бир хил қийматли оралиқларини бирлашитириб, текширилган чизғич бўйича берилган нуқтага яқин жанубий параллел ва ғарбий меридиан чизиқлари ўтказилади, ундан кейин эса уларнинг градусли қийматлари аниқланади.
24 - шаклда 1 нуқтага яқин жанубий параллелнинг кенглиги _ж = 54⁰ 41¹, ғарбий меридиан узолқлиги эса _ғ = 18⁰ 02¹.
1 нуқтанинг географик координаталари қуйидаги формула бўйича ҳисобланади
₁ = _ж + ¹¹,
₁ = _ғ + ¹¹, (4.2)
бу ерда ¹¹ ва ¹¹ – маълум географик координаталари қийматлари билан 1 нуқтадан чизиқгача бўлган орттирмалар.
¹¹ ва ¹¹ қийматларини ҳисоблаш учун ўлчагич ва масштаб чизғичи билан картада  ва  кесмалар аниқланади, минутли рамка бўйича эса ва оралиқлар ўлчанади. 24 - шаклда ушбу оралиқларни градусли ўлчами 1¹ = 60¹¹ га тенг. Географик координата орттирмалари қуйидаги формула бўйича ҳисобланади


24 - шакл. Картанинг яхлит варағида географик координаталарни аниқлаш
Мисол: Айтайлик,  = 8,18 см,  =5,30 см; = 18,55, = 10,72 см.

Унда, 24 - шакл ва (4.2) формулага мувофиқ, нуқтанинг координаталари га тенг.
Картада координаталарни аниқлаш назорати учун берилган нуқтага яқин шимолий параллел ва шарқий меридиан чизиқлари ўтказилади. Юқоридагиларга ўхшаган ўлчашлардан кейин географик координаталар қуйидаги формулалар бўйчиа ҳисобланади
₁ = _ш - ¹¹,
₁ = _ш - ¹¹. (4.3)
Икки аниқланган қийматлар орасидаги фарқ 0,1¹¹ дан ошмаслиги керак.
Агар карталарнинг фақат бир қисми берилган бўлса унда географик координаталарни аниқлаш учун берилган нуқтадан чизғич ва учбурчакли чизғич ёрдамида параллел ва меридиан ўтказилади ва  ,  , , чизиқли кесмалар ўлчанади (25 - шакл). Кейинги ҳисоблашлар (4.2) ва (4.3) формулаларга мувофиқ бажарилади.
Мисол: 25 - шаклдан кўриш мумкинки, рамканинг шимолий томони _шим = 54⁰ 42¹ 30¹¹ кенгликка эга шарқий томони эса _шарқ = 18⁰ 03¹ 45¹¹ узоқликка эга. 2 нуқтанинг координаталарини аниқлаш учун минутли рамкада  =7,52 см, = 9,28,  =8,51 см, =10,72 см кесмалар ўлчанган. чизиқли кесма 25-шаклда 30¹¹ ли бурчакли оралиғига тўғри келганлиги туфайли, унда

(4.3) формулага кўра, ₂ = 54⁰ 42¹ 30¹¹ - 24,3¹¹ = 54⁰ 42¹ 05,7¹¹; ₂ = 18⁰ 03¹ 43¹¹ - 47,6¹¹ = 18⁰ 02¹ 57,4¹¹.

25 - шакл. Карта варағининг фрагментида
географик координаталарни аниқлаш