Геодезиядан 1-практикум

карта варақасининг номенклатураси ёки географик координаталарининг ёзувлари бўйича 9 - жадвалдаги маълумотларга кўра ҳар бир масштаб қатори ўз белгилар шакли ва варақлар ўлчамига эга бўлиб, улар орқали карта масштаби осон аниқланади;
меридиан ёйнинг узунлиги бўйича. Меридиан бўйича бир минут тахминан S  1,85 км оралиққа тўғри келадиганлигини билиб, картанинг минутли рамкасининг ғарбий ёки шарқий томоннинг чизиқли интервалларда қайси бирини ўлчаш мумкин. Айтайлик, кенглик бўйича бир минут интервални ўлчаш натижаси = 7,45 см. Унда, (3.1) формулага мувофиқ масштаб махражи M = S : = 1,85 x 10⁵ см : 7,45 см  25000, ушбу картанинг масшаби эса – 1:25 000;
маълум ёки ўлчанган масофа бўйича. Агар картада ёзуви билан рамкаси йўқ бўлиб, лекин, координатаси маълум нуқталар мавжуд бўлса (масалан, геодезик тармоқ пунктлари), унда масштаб ушбу нуқталарнинг орасидаги масофани ўлчаш орқали аниқланади. Жойдаги чизиққа мувофиқ узунлиги пунктларнинг маълум координаталари бўйича ҳисобланади, масштаби эса (3.1) формула орқали аниқланади.
Айрим ҳолатларда, агар планда тасвирланган нуқталар орасидаги масофалар тўғрисида ҳеч қандай маълумотлар бўлмаса, унда унинг масштабини ушбу масофани бевосита жойда ва планда ўлчаниб, (3.1) формула бўйича ҳисоблаш мумкин.


Мустақил ечиш учун масалалар
1. Карта масштабини улар варақалар номенклатураси бўйича аниқлансин: а) К – 41 – 137 – А - в; б) N – 35 – 4 – Б; в) О – 38 – 38 – А – а - 1.
2. Карта масштаби аниқлансин, агарда километр тўрнинг икки қўшни чиқишлар орасидаги энг қисқа масофаси 4 см ни ташкил қилса.
3. Карта масштаби аниқлансин, агарда унинг варағининг ўлчами кенглик бўйича 10¹, узоқлиги бўйича эса 15¹ га мувофиқ бўлса.
4. Карта масштаби аниқлансин, агарда картанинг минутли рамкаси кенглигининг ўн секундли интервалига 3,08 см тўғри келса.


4.3. Топографик карта ва планларда нуқталар