Геодезиядан 1-практикум

Эгри чизиқлар узунлиги ҳам юқорида келтирилган усулда, уни чизиқчалар билан тахминий тўғри чизиқли кесмаларга бўлиб ўлчаш мумкин. Бу узунликни бошқача, қиймати «қадам» деб аталадиган, ўлчагичнинг доимий оралиғини эгрилар бўйича кўпкаррали қўйиш йўли орқали аниқлаш мумкин (22 - шакл, б).

22 - шакл. Синиқ ва эгри чизиқларни ўлчаш
Шунда, ўлчагичнинг «қадами» чизиқнинг эгрилигига қараб 2 дан 5 мм гача олинади. Узунликни қиймати ўлчагич қадамини унинг тўлиқ қўйилишлар сонига кўпайтириш ва кўндаланг ёки чизиқли масштаб бўйича ўлчанган қолдиғини қўшилиши билан ҳисобланади. Назорат тескари йўналишда ўлчашларни бажариш ҳисобига амалга оширилади.
Катта миқдорли эгри чизиқларни ўлчашда курвиметрдан фойдаланиш маъқул (23 - шакл). Бунинг учун ғилдиракчани айлантириб цифрблат милини нол саноғига келтирилади. Бошланғич нуқтага ғилдиракчани қўйиб, уни ўлчанадиган чизиқ бўйича юргизилади ва циферблатда ўлчанган сантиметрларни сони саналади. Ҳосил қилинган узунлик планнинг масштабига мувофиқ метрга айлантирилади.

23 - шакл. КУ – A Курвиметри
Мустақил ечиш учун масалалар
1. Масштаб чизғичидан фойдаланиб, кўпбурчак (полигон) томонлари ўлчансин. Шунда, улар қиймати жойда метрда ифодалансин.
2. Кўндаланг масштабнинг номограммасида (18 - шаклга қаранг) 3,38 см кесма ўтказилган. 1:10 000; 1:5000; 1:25 000; 1:2000 масштаблар учун жойда ушбу чизиқлар узунлиги аниқлансин.
3. Картада танланган эгри чизиқнинг узунлиги тўғри ва тескари йўналишда ўлчансин: а) ўлчагич оралиғининг ошириш усулида; б) ўлчагич қадамида. Ҳосил қилинган натижалар фарқини йўл қўярли қийматлари билан таққослаб, ўлчашлар назорат қилинсин.
4. Картада танланган эгри чизиқнинг узунлиги курвиметр ёрдамида аниқлансин.
4.2. Карта, планлар масштабини аниқлаш
Агар айрим сабабларга кўра планли – картографик асосларда масштаб ёзуви бўлмаса, унда уни турли усуллар орқали аниқлаш мумкин:
карта ёки планнинг ички рамкасининг чиқишлардаги координата тўрининг ёзувлари бўйича. Бунинг учун тўрнинг қўшни чизиқлари орасидаги масофани ўлчаш етарли. Айтайлик, тўрнинг чиқишидаги ёзувлари 0,5 км = 500 м мувофиқ бўлсин, улар орасидаги энг қисқа масофа эса 10,00 см. Унда, картанинг ёзувли масштаби «1см га 50 м», сонли масштаби эса – 1:5000 ни ташкил қилади;