Геодезиядан 1-практикум

Планиметрни текшириш ва тузатиш
Иш бошлашдан олдин ҳамма геодезик асбоблар сингари планиметр ҳам текширилиб, зарур ҳолларда тузатилиб олинади.
Ишга яроқли планиметрлар қуйидаги шартларни қаноатлантириши керак.

1. 
   Ҳисоб ғилдираги ўз ўқида эркин ва верньерга тегмасдан айланиши керак.
   

Бу шартни текшириш учун айлантириш ричаги қўлга олиниб, бармоқ билан ҳисоб ғилдираги айлантирилиб юборилади, шунда ғилдирак ўз инерцияси билан узоқ (бир неча секунд) айланиб туриши керак. Бунинг учун верньер билан ҳисоб ғилдираги ораси қоғоз қалинлигидан ошмаслиги, ғилдирак ўкини тутиб турган 13 ва 14 винтлар етарли буралган бўлиши керак. Агар шарт бажарилмаса, 15 ва 16 винтлар бўшатилиб, верньер билан ҳисоб ғилдираги ораси тўгриланди ва 13, 14 винтлар етарли даражада буралади. Кейин 15, 16 винтлар маҳкамланиб, текшириш такрорланади.
2.Ҳисоб ғилдирагининг гирдишига туширилган рифелли штрихлар йўналиши айлантириш ричагининг ўқига параллел бўлиши керак.
Текшириш учун қутб нуқтаси 0 ўзгартирилмасдан бирон шакл, масалан, доира чегараси икки қутб ҳолатида: ўнг қутб (ЎҚ) ва чап қутб (ЧҚ)да айлантириб чиқилади (80 - шакл).





80 - шакл. Қутбли планиметрнинг текшириш


Айлантириш хатосининг таъсирини камайтириш учун маълум радиусли махсус нинали чизғичдан фойдаланилади. Айлантиришда планиметрнинг иккала ричаги орасидаги бурчак ўткир (90⁰ дан кичик) бўлиши керак. Қутбнинг ўнг ва чап ҳолатида олинган саноқлар айирмалари U_ў ва U_ч бир-биридан уч бўлакдан ортиқ фарқ қилмаслиги керак.
Агар бу шарт бажарилмаса, ҳисоб ғилдираги гардишидаги рифелли штрихлар йўналишининг ҳолати тузатгич винт ёрдамида тўғриланади. Шундан кейин текшириш яна такрорланиши керак.
Планиметр бўлак қийматини аниқлаш ва уни қулай сонга келтириш
Планиметр бўлак қиймати С деб, планиметрнинг кичик бир бўлагига жой-да ёки планда тўғри келадиган юзага айтилади. Назарий планиметрнинг бўлак қиймати С - ни қуйидагича ифодалаш мумкин
.
Геометрик томонидан бу формула тўғри бурчакнинг (унинг асоси R – айлантириш ричаг узунлиги ва баландлиги - планиметр бўлаги) юзасини ифодалайди.