Геодезиядан 1-практикум

Энг катта қиялиги бўйича нишаблик йўналишини аниқлаш. Энг катта қиялик тиклиги ҳамма вақт перпендикуляр бўйича яқин горизонталга йўналтирилган. Маълумки ер устидаги сувлар оғирлик кучи йўналиши бўйича пастга қараб оқади, унда катта қиялик тиклиги сув оқимиининг йўналишига тўғри келади. Мисол учун 10 - шаклда бундай йўналиш А нуқтадаги сув айриғичдан В нуқтадаги сув тўпланишига стрелкалар билан кўрсатилган.
Сув оқимининг берилган нуқтаси учун сув тўпланиш майдонлари чегарасини аниқлаш. Сув тўпланиш чегаралари тизма тоғларнинг сув айриғич чизиқлари бўйича тоғларнинг учки нуқталари ва эгарсимон жойларнинг ўртасидан ўтади. Айтайлик, 10 - шаклда берилган нуқтагача сув тўпланиш участкага мувофиқ сув тўпланиш майдоннинг чегарасини аниқлаш талаб қилинади. Кўриб чиқилган мисоллардаги рельефнинг тасвирлаш хусусиятларига мувофиқ, сув тўпланишнинг чегараси нуқтадан икки томонга m ва n нуқталарда сув айригич чизиқларгача горизонтлларга перпендикуляр бўлиб ўтади (нуқтали пунктирлар билан кўрсатилган); кейин y m , k (тепаликнинг чўққиси), о (эгарсимон жойнинг ўртаси) ва n (тепаликнинг чўққиси) нуқталарнинг бирлашадиган сув айриғич чизиқлари билан тўғри келади.
Жойнинг эгилиши ҳарактерли нуқталарини берилган йўналиши бўйича аниқлаш. Жойнинг характерли эгилишлари асосан берилган чизиқнинг сув айриғич ва сув йиғилиш чизиқлари билан кесишадиган нуқталарда жойлашади. Алоҳида ҳолатларда берилган йўналиш жойнинг эгилиш нуқталари ҳисобланадиган эгарсимон жойнинг марказий қисмидан, тоғ (тепалик)нинг чўққисидан ёки чуқурликнинг тубидан ўтиши мумкин. Шунга мувофиқ, 10 - шаклда а, б, в, г нуқталарда характерли эгилишлар кўрсатилган.
Шунчаки жойда бир хил йўналишдаги қияликлар ётиқроқларидан тикроқларга ва аксига ўтишлари мумкин, унда релъефни горизонталлар билан тасвирлашда, улар хоссаларининг муҳимларидан бири рўёбга чиқади: қанчалик қияликлар тик бўлса, ёнма - ён икки горизонтал орасидаги масофа шунчалик қисқа бўлади (қиялик қўйилиши). Масалан,1- 2 чизиқда (11 - шакл) қиялик

11 - шакл. Горизонталлар туширилган планда қиялик тиклиги
ўзгаришини тасиврлаш
тиклиги а, б, в, г нуқталарда белгиланган оралиқлар орасида сезиларли ўзгаради, шунда кўриш мумкинки, “бв” бўлагида қиялик “аб” ва “вг” бўлакларига нисбатан тикроқ.⁴