Geodeziya

m hb ~ ± + ml ~ + m -

2-bob

DAVLAT NIVELIR TO‘RI SXEMASI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT

D avlat n iv elir t o ‘ri topografik p lan olish va xalq x o ‘jalig i, davlat m udofaasi talablarini t a ’m inlash uchun bajariladigan g eo d ezik o ic h a sh la rn in g b alandlik asosi hisoblanadi.

Davlat nivelir to ‘ri I , II, III va IV klass nivelir to'rlariga b o iin a d i. I va II klass nivelir to 'rla ri ilm iy m asalalarni yechishda qoilaniladi: dengiz va okeanlarning sathini aniq- lashda, m ateriklarning asriy k o ‘tarilishi va c h o ‘kishini, yer qim irlashda u n in g vertikal c h o ‘kishlarini aniqlashda va hokazo.

III va IV klass n iv elir to ‘rlari topografik plan olish va h ar xil in jener qidiruv-tadqiqot ishlari u ch u n balandlik asosi hisoblanadi. D av la t nivelir to ‘ri punktlari balandligi Boltiq dengizi sathiga nisbatan katta aniqlikda o ich a n a d i.

I va II klass nivelir to ‘ri iloji bo rich a te m iry o i , shosse va katta daryo qirg‘oqlari b o ‘ylab 3000—4000 km peri-

m etrli yopiq poligon k o 'rin ishida o ‘tkaziladi.

III va IV klass niv elir to 'r i yuqori klass(I va II klass) poligonlari ichida o ‘tkaziladi. III klass nivelirlash poligo- ni perim etri 150 km d an , IV klass nivelirlash y o i i uzun- ligi yesa 50 km dan oshm asligi kerak.

H am m a klass nivelir y o i i joyda doim iy belgi bilan h ar 5 km da yerga k o 'm ilad i. Seysm oaktiv rayonlarda nivelir belgi orasidagi m asofa 2—3 km dan oshm asligi kerak.

Quyidagi nivelir belgilari yerga k o 'm ilad i (m ahkam la- nadi): tu p ro q ( гр у н то в ы й ) rep eri, qoya ( ск ал ьн ы й ) reperi, devor ( стен н ы й ) reperi.

23

1. Nivelir belgilari va ularni mahkamlash

2. 
   1-rasm da tuproqning m avsum iy m uzlash janubiy zo- n a s i u ch u n III va IV k l a s s nivelirlash tuproq(grunt) reperi keltirilgan.
   

M avsum iy m uzlaydigan janubiy zonada III va IV klass nivelirlash y o iid a g i reper pastki plitasi tuproqning m u z­ lash chuqurligidan pastda, lekin 1,3 m dan kam b o ‘lm agan chuqurlikdan o ‘tishi kerak.

M arkali repem ing yuqori qism i va qorovul plita yer yuzidan 50 sm ga chiqib turishi kerak va shu bilan birga u taniydigan (опазновательны й) belgi b o i ib xizm at qiladi.

2 4




2.2-rasm.

Tuproqning mavsumiy m uzlaydigan qoya jinslarga qoya reperlari m ahkam lanadi. Yerga 0,5 m gacha k o ‘m ilib tu r- gan va yerdan ancha chiqib turgan qoyaga sem ent qorish- m asida m arka m ahkam lanadi. R eper(m arka)dan 1,0 m m asofaga 50 x 50 sm m etall plita payvand qilingan trubali tanish belgisi o 'rnatiladi. T anish belgi atrofiga 0,5 m ba- landlikda toshdan o ‘yib him oya qurilm asi barpo qilinadi. D evor reperlari bino devorlariga yoki qoyaning ver­ tikal sirtiga o ‘rnatiladi. Q orovul plita reperning yoniga

yoki ustiga bino devoriga m ahkam lanadi.

2. III va IV klass nivelirlash asboblari

III va IV klass nivelirlash u ch u n H 3, HC3 va HC4

nivelirlari q o ilan ilad i.

HC3 va HC4 nivelirlar qarash chizig‘ini o ‘zi o ‘rnata- digan nivelirlar turiga kiradi.

3. 
   klass nivelirlash uchun santimetrli bo‘lakJarga bo‘lingan ikki tom onli, uch metrli reykalar ishlatiladi. Reykaning qora tom oni noli reyka tagligi bilan to ‘g ‘ri keladi. Qizil tom oni- ning tagligi sanog‘i 4000 m m dan farq qiladi. Reykalar juftligi
   

bir-biridan 100 mm ga farq qiladi (masalan, bitta reykada

sanoq 4686 bolsa, ikkinchisida 4786 bo'ladi).
25

T o g iiq h u d u d lard a shtrixli reykalar q o ila n ila d i.

D evor (cTeHHoft) markalariga bog‘lash hollarida 1,2