Geodeziya va marksheyderiya

Teodolit yo‘llari va ularning ahamiyati. 
Teodolit s’yomkasi katta maydon 

---

(kolxoz va sovxoz yerlari, zavod va fabrika uchastkalari, aeroport, temir yo‘l 
stansiyalari) yoki ma’lum yunalish (temir, tosh yo‘llar, kanal), bo‘yicha olib 
borilishiga qarab, shu joyda teodolit bilan ayrim tayanch chiziq va nuqtalar barpo 
qilinadiki, bular 
teodolit yo‘llari 
deyiladi. Teodolit yo‘li trigonometrik tarmoq 
punktlariga bog‘langan holda olib boriladi. Teodolit yo‘liga asoslanib, joyda 
s’yomka tarmoqlari yasaladi va joy s’yomka qilinadi, ya’ni joydagi tafsilot 
xarakterli nuqtalarining planiy o‘rinlari aniqlanadi. Joyiga qarab, teodolit yo‘li 
yopiq (12.9-shakl) yoki ochiq (12.10-shakl) ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Joy 
sharoitiga qarab, teodolit yo‘llari bir-birini kesib o‘tishda hosil qilgan umumiy 
nuqta 
tugun nuqta 
deyiladi. 
YOpiq teodolit yo‘lida olingan diagonal yo‘llar kesishgan 
M 
nuqta tugun 
nuqta bo‘ladi. Teodolit yo‘li tomonlarining uzunligi 400 m dan katta, 50 m dan 
kichik bo‘lmasligi, o‘rtacha 200—250 m bo‘lishi kerak. 
Teodolit yo‘li burchak va tomon o‘lchashga qulay bo‘lgan ochiq va tekis 
joydan, yo‘l yonidan, daryo bo‘yidan olinishi kerak, bunda s’yomka ishi 
osonlashadi. 
Hamma vaqt har qanday mustaqil geodezik o‘lchash ishlarida yopiq yo 
ochiq yo‘llar davlat geodezik tayanch punktlariga bog‘lanib olib boriladi. 
12.9-shakl. 12.10-shakl. 
Teodolit yo‘li tomonlarining yunalishi tayanch tarmoq tomonlari yo‘nalishi 
bo‘yicha, yo‘l burchak uchlarining koordinatalari tayanch tarmoq punktlarining 
koordinatalariga nisbatan aniqlansa, bu 
teodolit yo‘lini tayanch punktlarga 
bog‘lash 
deyiladi. Endi ana shu bog‘lashning bir necha oddiy usullari bilan 
tanishamiz. 
Bevosita yondoshish usuli.
Agar teodolit yo‘li (poligon) tayanch punktlar 
A 
va 
K 
yonidan o‘tib, punkt 
A 
yopiq yoki ochiq poligonning bir nuqtasi bo‘lsa (12.9-
shakl), 
AK 
bilan 
AV 
orasidagi 

1
burchak o‘lchanadi; 

1
burchak 
yondosh burchak 
deyiladi. Keyin 
KA 
ning direksion burchagi va 

1
orqali poligon tomoni 
AV 
ning 
direksion burchagi hisoblab topiladi. 
A 
punkt koordinatasi bo‘yicha qolgan 
nuqtalarning koordinatalari hisoblab chiqariladi. 

---