Geodeziya va marksheyderiya

Gorizontal syomka qilish. 
Gorizontal syomkada berilgan joyning chegarasi 
va u yerdagi tafsilot syomka qilinib, planda yolg‘iz joy konturlari tasvirlanadi. 
Syomka ishlariga quyidagilar kiradi. 
1) syomkaga tayyorgarlik ko‘rish,
2) poligon va teodolit yo‘lini belgilash;
3) poligon va yo‘lni punktga bog‘lash;
4) poligon elementlarini o‘lchash;

---

5) tafsilotni syomka qilish.
Bundan keyin kameral ishlar:
a) hisoblash ishlari va
b) grafikaviy ishlar bajariladi. 
S’yomkaga tayyorgarlik ko‘rishda s’yomka qilinadigan joy karta yoki eski 
planda aniqlanib, joy o‘rganib chiqiladi. Keyin shu joyning o‘zida 
rikognotsirovka 
ishlari olib boriladi, ya’ni joy bilan yaxshi tanishib, tayanch punktlar va ularga 
bog‘lash yo‘llari belgilanadi, s’yomka qulay bo‘lishi uchun teodolit yo‘lini va 
poligonni qanday olish rejalari tuziladi. Joyning tafsiloti tasvirlangan sxematik 
plani chiziladi. 
Teodolit yo‘llari kelgusi ishlarga asos bo‘lganidan, burchak uchlari 
mustahkam o‘rnatiladi. Nomerlari maxsus ustunchalarga yoziladi, ustunchani 
o‘rnatish imkoniyati bo‘lmasa, betondan 0,5 m diametrli 
markirovka 
(nuqta 
atrofidagi betonlangan tekis doira) ishlanadi va uning markaziga nuqta nomeri 
yoziladi. Umuman, dalada o‘rnatilgan nuqtalar mahkamlanishi bilan birga, ularni 
oson topish uchun turli belgilar qo‘llaniladi. 
S’yomka ishlari joyning tuzilishi, quriladigan inshoot va qo‘yilgan talabga 
qarab, turlicha tashkil qilinishi mumkin. Masalan, zavod-fabrika binosi, temir yo‘l 
stansiyasi, aerodrom, stadion kabi inshootlar va kolxoz, sovxoz erlari ma’lum 
kattalikdagi maydonni egallaydi; lekin tosh va temir yo‘l, kanal kabi qurilishlar 
ma’lum kenglikda bir yo‘nalish bo‘yicha cho‘zilib ketgan chiziqda quriladi. 
SHularni hisobga olib, avval joyga s’yomka qilish uchun asos bo‘ladigan nuqtalar 
o‘rnatiladi. Bu nuqtalar sifatida joyda olingan yopiq yoki ochiq ko‘p 
burchakliklarning 
burchak 
uchlari 
qabo‘l 
qilinadi. 
Joyda 
belgilangan 
ko‘pburchaklik 
poligon 
deyiladi. 
12.2-shakl. 
Agar s’yomka qilinadigan joy ma’lum maydon bo‘lsa, poligon tomonlari 
shu maydon chegarasi bo‘ylab olinadi, ya’ni poligon bir nuqtadan boshlab maydon 
chegarasi bo‘yicha aylanib, yana bosh nuqtaga qaytilsa, 
yopiq poligon 
hosil bo‘ladi 
(12.2-shakl, 
a
). Agar poligon koordinatasi ma’lum bir nuqtadan boshlanib, chiziq 
oxirida ham koordinatasi belgili ikkinchi bir nuqtada tugasa, bunday poligon 
ochiq 
poligon 
deyiladi (12.2-shakl, 
b
). Joy tafsiloti poligon tomonlari va burchak 
uchlariga asoslanib s’yomka qilinadi. 
YOpiq poligon o‘rta eridagi joy tafsilotini s’yomka qilish uchun poligon 
ichidan o‘tib, yopiq poligonni ikki burchagini tutashtiruvchi siniq chiziq ham 
ochiq 
poligon 
bo‘lib, bu, ko‘pincha 
diagonal yo‘l 
deyiladi. 12.2-shakl, 
a 
dagi 
ABCDEFA 
yopiq poligonining diagonal yo‘li 
FG NS 
bo‘ladi. 
Har qanday poligonni s’yomka qilishda joyda uning quyidagi uch 

---

elementini (asosiy qismlarini) o‘lchash kerak: 1) poligon tomonlari uzunligining 
gorizontal qo‘yilishlari 
d
1
, d
2
, 
... , 
d
n
; 
2) tomonlarning yo‘nalishlari 
a
1
, a
2
, 
... 
, a
p
;
3) 
tomonlar orasidagi burchaklarning gorizontal qo‘yilishlari 

1

2
, ... , 

n
. 
O‘lchangan ana shu miqdorlar qiymati plan chizish uchun etarli ma’lumot bo‘ladi.