Geodeziya va marksheyderiya

d
а
; 
1
1
1
1
sin
)
sin(






d
в
; 
2
2
2
2
sin
)
sin(






d
в
; 
3
3
3
3
sin
)
sin(






d
в
Kestirma usulda s’yomka qilishda ham joy abrisi chizilib, o‘lchash 
natijalari uchun maxsus jadval tuzilishi mumkin. Keyin chizg‘iy
kestirmadagidek 
D 
nuqtadan 
a
1
, a
2
va 
a
3
larni radius qilib, 
S
nuqtadan esa 
v
1
, v
2
va 
v
3
 
larni radius 
qilib yoy chiziladi; o‘tkazilgan mos yoylarning kesishuv nuqtalari 
1,
2 
va
3 
nuqtalar o‘rni bo‘ladi. Daryoning berigi sohilini shu usul bilan yoki 
CD 
bazisga 
nisbatan perpendikulyar usuli bilan aniqlash mumkin. 
Qutbiy koordinatalar usuli.
Bu usul qisqacha qutbiy usul deb ham ataladi. 
Bu usulda s’yomka qilinadigan joy xarakterli nuqtalarning o‘rnini qutb
deb olingan 
bosh nuqtada turib, ma’lum chiziqqa nisbatan o‘lchangan burchaklar va shu 
nuqtalarning qutbdan bo‘lgan masofalari orqali aniqlanadi. Bu usul maydon va 
ochiq joylarni (paxtazor, bedapoya, polizni) s’yomka qilishda qo‘llaniladi. 
12.6-shakl. 12.7-shakl. 
Masalan, berilgan maydon chegarasi bo‘ylab (13.6-shakl) xarakterli 
A, V, S, 
D, E 
nuqtalar belgilanadi. Asbobni hamma nuqta ko‘rinadigan va o‘rni aniqlangan 
O 
nuqtaga o‘rnatib, ish holatiga keltirgach limb va I verner nollari to‘g‘rilanadi va 
alidadani mahkamlab, limb bo‘shatiladi-da, 
A 
nuqtaga qaraladi va limb 
mahkamlanadi. Bunda teodolit 
OA 
chiziq bo‘yicha orientirlangan bo‘ladi. Keyin 
alidadani bo‘shatib, ketma-ket 
V, S, D, E 
nuqtalarga qarab sanoq olinadi. Bu 
sanoqlar 

1
, 

2
, . . . , 

5
burchaklar qiymati bo‘lib, ular 
qutbiy burchaklar, OA 
chiziq esa 
qutbiy o‘q 
deyiladi. S’yomka qilishda lenta yoki dalnometr bilan 
OA—
d
1
, OB=d
2
, OS=d
3
, OD=d
4
va 
OE=d
5
 
masofalar o‘lchanadi; bu masofalar 
radius 

---

vektor deyiladi. 
Radius vektor va 

1
, 

2
, . . . , 

5
burchaklar 
qutbiy koordinatalar 
deyiladi. S’yomkada joy abrisini chizib, o‘lchash natijalarini jadvalga yozib borish 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Planga chizishda avval 
O 
nuqta va 
OA 
yo‘nalish chiziladi. Keyin transportir 
bilan ketma-ket 

i
, burchaklar yasalib, topilgan yo‘nalishlar bo‘yicha 
d
i
 
lar qiymati 
masshtab bo‘yicha qo‘yilsa, 
V, S, D, E, 
nuqtalar topiladi. 
Vexadan vexaga qarash yoki stvor usuli
. Bu usulda s’yomka teodolitsiz 
lenta va ruletka yordamida perpendikulyar usuli asosida olib boriladi. Masalan 
(13.7-shakl), poligonning 
VS 
va 
CD 
tomonlarining o‘ng tarafidagi ekinzor 
chegarasini s’yomka qilish uchun 
V, S 
va 
D 
nuqtalarga vexa qo‘yiladi. 
12.8-shakl. 
Ekinzor chegarasining xarakterli 
1, 2,. . . 
nuqtalaridan 
VS
va 
SD 
ga 
perpendikulyar tushiriladi, bularning asoslarigacha bo‘lgan 
x
1
, x
2
, 
. . . va 
ordinatalari uzunligi 
u
1
,
u
2
, 
. . . o‘lchanadi. SHu o‘lchash natijalari bo‘yicha 
perpendikulyar usulidagidek 
1, 2, 
. . . nuqtalar o‘rni planda aniqlanib, keyin 
tutashtirilsa, ekinzor chegarasi hosil bo‘ladi. 
Kombinatsiyalangan usul.
Agar joy katta va tafsiloti murakkab bo‘lsa, 
s’yomka qilishda qulaylik uchun yuqoridagi usullarning bir nechasidan foydalanish 
mumkin. Ana shu usul kombinatsiyalangan usul deyiladi. 
Misol tariqasida, berilgan olti burchakli poligonning ichki tafsilotini 
s’yomka qilishda yuqoridagi usullar qo‘llangani ko‘rsatilgan (14.8-shakl). 
Masalan, 
1—2 
tomonni o‘lchashda uning yuqori voltli liniya bilan kesishgan 
nuqtasining o‘rni aniqlangan, 
2—7
tomonni o‘lchashda kichik bino burchaklari 
perpendikulyar usuli bilan s’yomka qilingan, 
2—3 
tomonga nisbatan esa stvor 
usuli bilan ariq s’yomka qilingan. Poligonning 
4—5
tomoni ko‘l orqali o‘tganidan 
uni 
4—5—8 
uchburchaklikning o‘lchangan 
8—4
tomoniga asosan bevosita o‘lchab 
bo‘lmas masofa qilib topilgan. Ko‘lning sohili xarakterli 
t, p, r 
va 
q 
nuqtalar orqali 
belgilanib, bu 
8 
nuqtadan qutbiy usul bilan s’yomka qilingan. Paxtazor o‘rtasidagi 
shiypon 
avcd 
o‘rni 
1 
va
 6 
nuqtalardan 
1—6 
ni bazis qilib, burchak kestirmasi usuli 
bilan s’yomka qilingan. 
5—6 
tomon o‘ng yonidagi yakka daraxt 
M 
ning o‘rni 
5 
va 
6 
nuqtalardan chizig‘iy kestirma usulida s’yomka qilingan. Umumiy poligon 
aylanma usul bilan s’yomka qilingan.