Geodeziya va marksheyderiya

9-
MA’RUZA. TEODOLIT VA UNING QISMLARI, TURLARI 
 
 
Reja: 
1.
Gorizontal burchak o‘lchash mohiyati. 
2.
Teodolit va uning qismlari. 
3.
Ko‘rish vositalari. 
4.
Ko‘rish trubasini ko‘zga va narsaga to‘g‘rilash. 
5.
Teodolit turlari. 
Tayanch iboralar: 
gorizontal qo‘yilish, kollimatsion tekisliklar, teodolit, 
oddiy teodolit, takroriy teodolit, metall limbli, optik, taglik, o‘rnatish vinti, shtativ, 
limb, alidada, verner, verner aniqligi, mikroskoplar, shtrixli mikroskop, shkalali 
mikroskop, adialaklar, doiraviy, silindrik adialaklar, ampula, adialak o‘qi, adialak 
g‘ilofi, kontaktli adilaklar, lupa, mikroskop, nur, oddiy, murakkab lupa, ko‘rish 
trubasi, astronomik truba, yer trubasi, iplar to‘ri, tashqi va ichki fokuslanadigan 
truba, teskari tasvir, mavhum, kattalashgan tasvir, to‘g‘ri tasvirli, Galiley trubasi. 
Gorizontal burchak o‘lchash mohiyati. 
Joyda bir nuqtadan chiqqan ikki 
yoki bir necha yo‘nalish orasidagi burchaklarning gorizontal qo‘yilishini o‘lchash 
kerak bo‘ladi. Masalan, 
B 
nuqtada (9.1-shakl) turib, turli balandlikda yotuvchi 
A 
va 
C 
nuqtalarga qarash yo‘li bilan 
ABC 
burchakning gorizontal qo‘yilishi 

ni 
o‘lchash kerak deylik. Shakldan ko‘rinadiki, 
C 
nuqta balandda, 
B 
va
 A 
nuqtalar esa 
C
ga nisbatan pastlikda. Shunga ko‘ra, 
BA 
va 
BC 
tomonlar orasidagi 

qiya 
tekislikdagi burchak desak 
ABC

 
gorizontal proeksiyasi bo‘ladi. 

ning qiymatini 
aniqlash uchun shtativ 
1
ustiga aylanasi graduslarga bo‘lingan doira 
2 
gorizontal 
vaziyatda urnatiladi; uning markazi 
O
dan chap nuqta 
C
ga qarab 
n
ch
, 
keyin doirani 
qo‘zg‘atmay, o‘ng nuqta 
A 
ga qarab 
n
o‘
 
sanoqlar olinsa, 

bu sanoqlar ayirmasiga 
teng bo‘ladi: 

=n
o‘
-n
ch
, (9.1) 
ya’ni bir nuqtadan chiqqan ikki yo‘nalish orasidagi burchakning gorizontal 
qo‘yilishi o‘ng nuqtaga qarab olingan sanoqdan chap nuqtaga qarab olingan 
sanoqning ayirmasiga teng. Aylanasining yo‘nalgan qirrasi bo‘laklarga bo‘lingan 
va gorizontal holga keltirilib sanoq olinadigan doira 
2 limb 
deyiladi. Agar 
O 
dan 
C
ga va 
A
ga qaralgan ko‘rish nurlaridan vertikal tekisliklar o‘tkazilsa, bu tekisliklar 
kollimatsion tekisliklar 
deyiladi. Bu tekisliklar orasidagi burchak o‘lchanadigan 
burchakning qiymati bo‘ladi. 
Ikki chiziq orasidagi burchakni goniometr yordamida ham o‘lchash 
mumkin. Asosan, burchakning gorizontal qo‘yilishi teodolit yordamida o‘lchanadi. 

---

9.1-shakl.