Geodeziya va marksheyderiya

3 
yo‘nilgan va 
0 
dan 
360° 
gacha bulaklarga bo‘lingan. 
Limbning bir bo‘lagining qiymati 
l
bilan belgilansa, u hozirgi teodolitlarda 10', 20' 
yoki 30' ga teng bo‘ladi. Limb markazidagi maxsus bo‘rtmali moslama bilan 
taglikka o‘rnatiladi hamda vertikal o‘qi atrofida aylanadi. Limbning mahkamlash 
va qaratish (mikrometrik) vintlari bo‘lib, mahkamlash vinti qotirilgandan 
keyingina qaratish vinti ishlaydi. Qaratish vinti ko‘rish trubasini narsaga aniq 
qaratishda ishlatiladi. Limb markazida alidada doirasi aylanadi. 
Alidada
—limb markazida aylanuvchi, uchida ma’lum moslama bo‘lgan 

---

chizg‘ich
2 
dir. Teodolitlarda alidada limb markazida aylanuvchi doira 
4 
bo‘lib, bir 
diametrining ikki uchidagi yo‘nilgan qirra 
(5) 
ga qilingan maxsus shtrixlar (verner) 
yordamida limb bo‘laklaridan sanoq olinadi (10.Z-shakl). Alidadaning ham 
mahkamlash va qaratish vintlari bo‘ladi. 
9.3-shakl. Limb va alidada sxemasi; 10.4-shakl. 
1—limb, 2—alidada, 3—limbdagi gradus bo‘laklari,
4—alidada doirasi, 6—verner 
Verner va uning nazariyasi.
Verner limb va planimetr g‘ildiragi bo‘laklaridan 
sanoq olishda ishlatiladi. U quyidagicha yasaladi. Agar 
A V 
yoyi limb bo‘lagi 
bo‘lib, undan 
p 
ta bo‘lak olinsa, bir bo‘lagining qiymati 
l
deyilsa, 
AV=nl 
bo‘ladi. 
AV 
yoyga teng yoy alidadaning qirrasidan olinib, 
p
+1 bo‘lakka bo‘linsa va bir 
bo‘lakning qiymati 
q 
deyilsa, 
AV=(p+
1
) q
bo‘ladi (11.4-shakl). SHunda 
nl
=
(p+
1
)
q
(a) 
l—q=t 
bo‘ladi deb olinsa, bu 
verner aniqligi 
deyiladi. 
t 
ni topish uchun 
q 
o‘rniga 
uning (a) dagi qiymati 
1


п
пl
q
ni qo‘ysak, 
1


п
l
t

(9.2) 
chiqadi, ya’ni verner aniqligi limbning bir bo‘lagi qiymati (
l
) ni verner 
bo‘laklarining soni (
p+
1) ga bo‘linganiga teng. Verner (9.2) formulaga asoslanib 
yasaladi. Masalan, TT-5 teodolitida limb bo‘laklarining soni 2160 ta bo‘lganidan 
0
1
2160
0
2160
2160
360
0





l
 
bo‘ladi. Aniqligi 
t=0,5'=30"
li verner yasash uchun 
limbdan olinadigan bo‘laklar soni 
p 
(9.2) formuladan topiladi. SHu vaqt 
20
5
,
0
0
1
1






t
l
п
bo‘ladi, ya’ni limbdan 19 bo‘lak olib, uni vernerda 20 ta 
bo‘lakka bo‘lish lozim. 
Limb va verner bo‘laklaridan kattalashtirib sanoq olish uchun vernerga lupa 
o‘rnatiladi. Vernerdan sanoq olishda quyidagi qoidaga amal qilinadi. Limb, alidada 
mahkamlangach, limb bo‘laklaridan verner 
0
shtrixgacha bo‘lgan gradus va o‘nli 
minutlar soni aniqlanadi; keyin vernerning nol shtrixidan chapdagi verner 
shtrixlaridan nechanchisi limb shtrixiga to‘g‘ri kelgani topiladi. 9.5-shaklda TT-5 
da vernerning ko‘rinishi va undan sanoq olish keltirilgan. 

---

Umuman sanoq olishda limb bir bulagi 
l
ning qiymatini va verner aniqligi