Geo iqtisod 9-uzb-5-2013. indd

sanoati. 
Janubi-g‘arbiy Osiyo mamlakatlarining asosiy undiruvchi sanoat 
tarmog‘i, shubhasiz, neft qazib chiqarish va uni qayta ishlashdir. Fors qo‘ltig‘i
mamlakatlarida mazkur sanoatning naqadar katta ahamiyatga egaligini quyidagi 
ko‘rsatkichlar ham bildiradi: agar jahonda bir yilda har bir aholi jon boshiga 
0,5 t dan neft qazib chiqarilayotgan bo‘lsa, bu mamlakatlarda ushbu ko‘rsatkich 
3,3 ming t dan ko‘proqni tashkil qilmoqda. Ushbu mamlakatlarda 2012-yilda jami 
1150 mln. tonnaga yaqin neft qazib olindi. Tabiiyki, qazib chiqarilgan neftning 
katta qismi xomashyo holatida eksportga, birinchi navbatda, G‘arbiy Yevropa, 
Yaponiya va AQSH ga yuboriladi. Shu bilan birga, BAA, Saudiya Arabistoni, 
Kuvayt, Eron kabi mamlakatlarda yirik neftni qayta ishlash korxonalari ham 
tobora ko‘plab qurila boshlandi. Hozirgi vaqtda Fors qo‘ltig‘i mamlakatlarida 

---

164

---

165
jami 500 mln. t gacha neft qayta ishlanmoqda. Bu qazib chiqarilayotgan neftning 
45 %i demakdir. Asosan, Sharqiy Afrika va Janubiy Osiyo ajnabiy yollanma 
ishchilari xizmat qilayotgan bu tarmoq Saudiya Arabistoni, Eron, Kuvayt, BAA 
kabi mamlakatlar eksportining 90 – 95 % ini ta’minlamoqda. 
Ishlov beruvchi sanoat ko‘proq Turkiya, Isroil, Eron, Kavkazorti respub-
likalarida tarkib topgan. Ularda qadimiy sanoat tarmoqlari – yengil (to‘qima chi-
lik) va oziq-ovqat sanoatlari bilan bir qatorda, ko‘pgina og‘ir sanoat tarmoqla-
ri ham nisbatan yaxshi rivojlangan. Metallurgiya Turkiya, Gruziya va Eronda, 
mashinasozlik Turkiya va Isroilda, kimyo sanoati Turkiya, Ozarbayjon va Eronda 
katta o‘rin tutadi.
Fors qo‘ltig‘i
mamlakatlarida neft va tabiiy gaz asosida issiqlik elektr ener-
giyasi, neft kimyosi tarmoqlari tez rivojlanmoqda. Mintaqaning deyarli barcha 
mamlakatlari sanoatida yengil va oziq-ovqat sanoati katta ahamiyatga egadir. 
Mamlakatlarning yengil sanoatida to‘qimachilik, ayniqsa, jun va charmdan tayyor 
ust-bosh kiyimlari va trikotaj ishlab chiqarishning o‘rni katta. Bunda milliy 
hunarmandchilik (gilam to‘qish, kashtachilik mahsulotlari, metall buyumlari), 
ayniqsa, Eron, Turkiya, Kavkazorti respublikalarida yaxshi rivojlangan.