Genetika va evolyutsion

6.
 
Tabiiy tanlanishning ijobiy roli. 
Tabiiy tanlanish dastlab populyatsiya ichida ro`y beradi va munosib genotiplar 
tanlanishi orqali ma’lum natijalarga olib keladi. Tabiiy sharoitda tanlanish har xil 
yo`nalishda boradi. Tanlanishning biror yo`nalishi uzoq muddat saqlangan taqdirda 
kichik hajmdagi o`zgarishlar ham samarali bo`lishi mumkin. 
Evolyutsion ta’limot muxoliflari tabiiy tanlanishni mexanik g`alvir yoki 
eliminatsiya vazifasini o`taydigan «go`rkov» sifatida baholab keldilar. Bunday 
tasavvurga ko`ra, tabiiy tanlanish yangilik yaratmaydi, balki populyatsiyadagi 
mavjud o`zgarishlarni saqlashdi, xolos. Aslida esa tabiiy tanlanish evolyutsiya 
yo`nalishini belgilaydi va tasodifiy hamda ko`p sonli foydali o`zgarishlarni 
to`play boradi. Tabiiy sharoit ta’siriga va tanlanish yo`nalishiga qarab bir xil irsiy 
o`zgaruvchanlik turli oqibatlarga olib keladi.
 
Shu jihatdan tabiiy tanlanishni haykaltarosh bilan qiyoslash mumkin. Xuddi 
shaklsiz granit bo`lagidan ortiqchalarini tarashlab, ajoyib ijod qiluvchi 
haykaltarosh singari, tabiiy tanlanish ham turli xil o`zgarishlarni to`play borib 
noqulay, kam moslashgan organizmlarning nobud bo`lishi hisobiga moslashgan 
organizm turlarini vujudga keltiradi. Lekin tabiiy tanlanish ma’lum maqsadsiz 
yo`naladi. U har xil genotip, genofond, biogeosenozlarning o`zaro munosabati tufayli 
stixiyali ravishda kechadi va bu jarayon million yillar davom etadi. 
Tabiiy tanlanishning ijodiy rolini tushuntirish maqsadida yana bir o`xshatish 
keltiramiz. Alfavitdan teng miqdorda ko`plab kesib olingan harflardan biz «TOY» 
so`zini hosil qilmoqchi bo`laylik. Buning uchun ikkinchi va uchinchi harflarni 
tanlab olgudek bo`lsak, u holda hech qachon xohlagan so`zni hosil qilib bo`lmaydi. 
Mabodo, qirqilgan harflardan T, 0 va Y harflarni qutiga joylashtirsak, u holda 
«TOY» so`zining hosil bo`lish imkoniyati ortadi. Agar tanlangan uch harfdan 
ikkitasini (TO, TI, OY) juftlab, qutiga tashlasak, qolgan bitta harf alohida bo`lsa, 
unda ikkita harfdan iborat harflarning uchinchi yakka harf bilan qo`shilish 
oqibatida TYO, OYT, TIT va nihoyat «TOY» so`zi hosil bo`ladi. Binobarin, harf 
yasamagan bo`lsak ham, ularning ma’noli birikishiga erisha oldik. Xuddi shunga 
o`xshash, tabiiy tanlanish ta’sirida har xil genlar, belgilar u yoki bu organizmlarda 
mujassamlashishi mumkin. Qayd qilinganlardan, har bir gen o`z-o`zidan yakka holda 
tanlanmay, genotipda boshqa genlar bilan qo`shilgan holda tanlanadi, degan xulosa 
chiqarish mumkin. Tabiiy tanlanishda doim organizm uchun foydali belgi-
xossalarning tuzilishi orta boradi. Darvin tomonidan keltirilgan Galapagos 
arxipelagida 
uchraydigan 
vyurkalarning 
tumshug`i, 
okean 
orollaridagi 
hasharotlarning qanoti yoki qayin odimchi kapalagining rangi, ot evolyutsiyasiga doir 
va shu singari ko`p misollar tabiiy tanlanishning ijobiy rolini ko`rsatuvchi dalillardir. 
Tabiiy tanlanish barcha moslanishlarning paydo bo`lishini, yangi formalar va turli 
taksonlar sistemasining kelib chiqishini belgilab beruvchi muhim va yagona yo`nalishli 
omildir. 
Tabiiy 
tanlanish 
nazariyasi 
biologiyaning 
eng 
muhim 
nazariy 
umumlashtirishlaridan biri bo`lib qoladi.