Gapning uyushiq bo‘laklari haqida ma’lumot Bir umumiy bo‘lakka tobe bog‘lanuvchi, bir XIL sintaktik vazifa bajaradigan, o‘zaro teng bog‘lovchilar va sanash ohangi yordamida bog‘langan

Izohlash orqali gap bo‘iaklarini ajratish

Nutq jarayonida ko‘pchilikka noma’lum so‘zni qo‘llasangiz, tinglovchiga tushunarli bo‘lishi uchun uning yoniga ma’lum bo‘lgan so‘zni qo‘yib bayon qilasiz. Masalan, Lingvistika – tilshunoslik mening sevgan fanim bo‘ladi.

Ba’zan ma’nosi umumiyroq bo‘lgan so‘zning ma’nosini aniqlashtirish uchun uning yoniga konkretroq, aniqroq ma’no bildiruvchi so‘zni keltirasiz. Masalan, Bog‘chadagi do‘stimni – Qodirni kо'rib qoldim.

Ayrim hollarda esa ma’lum bir narsani boshqa narsaga o‘xshatib ularning nomini yonma-yon ishlatamiz. Masalan, Shu farzandimning – ko‘zim qorasining – elning ardog‘ida bo‘lishini xohlayman.

Natijada bir tushunchaning ikkita nomi vujudga keladi. Ikkita nom bo‘lishi, har ikki nomning bir xil so‘roqqa javob bo‘lishi, har ikkisining bir xil grammatik shaklda bo‘lishi bilan bunday ajratilgan bo‘laklar uyushgan bo‘laklarga o‘xshaydi.

Solishtiring: Unda, Halimning ukasida, qiziqarli kitoblar kо'p. Bu gapdagi unda, Halimning ukasida bo‘laklari ikki kishini bildirsa va sanash ohangi bilan talaffuz qilinsa, uyushgan bo‘lak, bir kishini bildirib, ikkinchisi birinchisidan biroz to‘xtamdan so‘ng pastroq ohang bilan talaffuz qilinsa ajratilgan bo‘lak bo‘ladi.

Eslatma! Bunday ajratilgan bo‘laklar gapning boshqa bo‘laklaridan vergul, ba’zan tire bilan ajratiladi.

Namuna: 1. Komil buvaning uyi shu yong‘oqzorning ichida – Bo‘rijarning qoq ustida emish. 2. Dadam sharqirab oqib yotgan ariq bo‘yida, bir tup sadaqayrag‘och tagida to‘xtadi. 3. Ovqatdan keyin ayvonda, xontaxta atrofida o‘tirib choy ichdik. 4. Chindan ham bomba ancha orqaga – o‘rmonzorga borib tushadi.

5. Yangi yil kechasi – nemislar mast-alast bo‘lib Rojdestvo bayrami qilayotganida hujumga o‘tdik! 6. Endi u rosmana raisga – Umar zakunchiga aylangan edi. 7. Ochil akaning daftari ancha nariga – o‘tlar ustiga otilib ketgan, varaqlari ochilib xira oydinda oqarib ko‘rinardi, 8. Biz – er-xotin yog‘ zavodida ishlaymiz.

9. Qo‘zivoy hammani har yoqqa surib, uch-to‘rt qadam orqaga, Sherzod cho‘nqayib o‘tirgan doska tomonga tisarildi.

Ajratilgan bo‘laklar o‘zaro grammatik shakllarining bir xil bo‘lishi, bir xil so‘roqqa javob bo‘lishi, bir xil sintaktik vazifa bajarishi, vergul bilan ajratilishi kabi xususiyatlari bilan o‘xshash. Biroq ular bir-biridan farqlanuvchi turli bo‘laklar sanaladi. Ajratilgan bo‘lak aiohida ohang bilan aytilsa, uyushiq bo‘lak sanash ohangi bilan aytiladi. Ajratilgan bo‘lakda ketma-ket kelayotgan so‘zlar bir tushunchani bildirsa, uyushiq bo‘lakda sanalayotgan so‘zlar turli ma’lumotni bildiradi. Masalan, Nasihatimni, otangning so‘zini (ajratilgan bo‘lak) unutma. – Nasihatlarimni, o‘rgatganlarimni, xatolarimni unutma (uyushiq bo‘lak).