Gapning uyushiq bo‘laklari haqida ma’lumot Bir umumiy bo‘lakka tobe bog‘lanuvchi, bir XIL sintaktik vazifa bajaradigan, o‘zaro teng bog‘lovchilar va sanash ohangi yordamida bog‘langan

Ikkinchi darajali bo‘laklar Musayev Orzubek

Gapning uyushiq bo‘laklari haqida ma’lumot

Bir umumiy bo‘lakka tobe bog‘lanuvchi, bir xil sintaktik vazifa bajaradigan, o‘zaro teng bog‘lovchilar va sanash ohangi yordamida bog‘langan, ko‘pincha bir xil so‘roqqa javob bo‘luvchi ikki yoki undan ortiq bo‘laklar uyushiq bo‘laklar deyiladi. Uyushiq bo‘laklar o‘zaro quyidagi xususiyatlarga ega bo‘ladi:

• 
  Sanash ohangi bilan aytiladi.
  
• 
  Bir xil so‘roqqa javob bo‘ladi.
  
• 
  Bir xil grammatik shaklga ega bo‘ladi.
  
• 
  Bir xil sintaktik vazifa bajaradi.
  
• 
  O‘zaro teng bog‘lovchilar yoki ohang yordamida bog‘lanadi.
  
• 
  Barchasi bir so‘zga tobe bo‘lib bog‘lanadi.
  

Gapning barcha bo‘laklari uyushib kelishi mumkin. Uyushiq bo‘laklar o‘zaro teng bog‘lovchilar yoki ohang orqali birikadi. Uyushiq bo‘laklar bir so‘zdan iborat bo‘lishi, birikmali shaklda yoki kengaygan birikma shaklida bo‘lishi mumkin. Masalan, U kitobni, daftarni, qalamni (so‘z shaklida) oldi. Rangi o‘chgan, umri kechgan kuz guli (birikma shaklida)... egil. Yuzida bilinar-bilinmas chechak o‘rni qolgan, keng peshonali, sochlarini o‘ng tomonga silliq taragan (kengaygan birikma shaklida) jurnalist shoirga bir qarab qo‘ydi.

Yuqorida ko‘rgan misollarda gap bo‘laklarining uyushish holatini kuzatdik. Masalan, Eshilib, to‘lg‘onib ingranadi kuy gapida hol uyushgan. Eshilib, to‘lg‘onib so‘zlari ingranadi so‘ziga bog‘langan. Bundan tashqari, gapda bo‘lakning bo‘laklari ham uyushib kelishi mumkin. Rangi o‘chgan, umri kechgan kuz guli... egil (Cho‘lpon) gapida rangi o‘chgan, umri kechgan bo‘laklarining har ikkisi qanday? so‘rog‘iga javob bo‘lib, kuz guli bo‘lagiga tobe bog‘langan. Bu bo‘laklar o‘zaro sanash ohangi yordamida teng bog‘langan eganing aniqlovchilari sifatida bo‘lakning uyushiq bo‘laklari hisoblanadi.