Gapning tuzilish jihatdan turlari

akaning katta olimligi ajratilgan bo‘lak orqali ifodalanadi.Yuqorida bayon qilinganidek, ajratilgan bo‘laklar ikki xil vazifani bajaradi:
• a) ma’lum bir bo‘lak ma’nosini ta’kidlash, bo‘rttirish;
• b) ma’lum bir bo‘lakning umumiy ma’nosini izohlash,
konkretlashtirish, tushunarsiz ma’nosini tushuntirish. Ajratilgan bo‘lakning bu ikki xil vazifasi uning ajratish usuli orqali ham bilinib turadi.
• Esda saqlang. Ajratilgan bo‘laklar yuqoridagi
vazifaga muvofiq ikki xil yo‘l bilan ajratiladi:
• a) tartibni o‘zgartirish;
• b) bir nomni boshqacha nomlash. Sifatlovchi aniqlovchi, odatda, aniqlanmishdan oldin keladi. Ba’zan tinglovchining diqqati sifatlovchiga tortilganda,
so‘zlovchi uning odatdagi tartibini o‘zgartirib, sifatlanmishdan
keyin keltiradi. Natijada sifatlovchi gapning boshqa
bo‘laklaridan boshqacha ohang bilan ajralib qoladi.
Sifatlovchining ma’nosi odatdagi tartib bo‘yicha qo‘llangan
sifatlovchiga nisbatan bo‘rttiriladi, alohida ta’kidlanadi.
Gapdagi eng ahamiyatli, yangi axborot tashuvchi qismga
aylanadi. Juda muhim. Ajratilgan sifatlovchi aniqlovchilar
yozuvda boshqa bo‘laklardan doimo vergul bilan, agar
sifatlovchi aniqlovchilarni o‘zi uyushgan bo‘lib, ichida vergul
bilan ajratilgan bo‘lsa, ajratilgan bo‘lak boshqa bo‘laklardan
tire bilan ajratiladi.
Nutq jarayonida ko‘pchilikka noma’lum bo‘lgan so‘zni qo‘llasangiz, tinglovchiga tushunarli bo‘lish uchun uning yoniga ma’lum bo‘lgan so‘zni qo‘yib bayon qilasiz. Masalan,Lingvistika — tilshunoslik, mening sevgan fanim bo‘ladi. Ba’zan ma’nosi umumiyroq bo‘lgan so‘zning ma’nosini aniqlashtirish uchun uning yoniga konkretroq, aniqroq ma’no bildiruvchi so‘zni keltirasiz.Masalan:Litseydagi dugonamni —Nodirani ko‘rib qoldim. Ayrim hollarda esa ma’lum bir narsani
boshqa narsaga o‘xshatib, ularning nomini yonma-yon ishlatamiz. Masalan: Shu farzandimni — ko‘zim qorasini — elning ardog‘ida bo‘lishini xohlayman. Natijada, bir tushunchaning ikkita nomi vujudga keladi. Ikkita nom bo‘lishi, har ikki nomning bir xil so‘roqqa javob bo‘lishi, har ikkisining ham bir xil grammatik shaklda bo‘lishi bilan bunday ajratilgan bo‘laklar uyushgan bo‘laklarga o‘xshaydi. Solishtiring: Unda, Halimning ukasida, qiziqarli kitoblar ko‘p. Bu gapdagi unda, Halimning ukasida bo‘laklari ikki kishini bildirsa va sanash ohangi bilan talaffuz qilinsa,
uyushgan bo‘lak, bir kishini bildirib, ikkinchisi birinchisidan biroz to‘xtamdan so‘ng pastroq ohang bilan talaffuz qilinsa, ajratilgan bo‘lak bo‘ladi. Juda muhim:Bunday ajratilgan bo‘laklar gapning boshqa bo‘laklaridan vergul, ba’zan tire bilan ajratiladi. Gapning hamma bo‘laklari ajratilishi mumkin. Qaysi gap bo‘lagining so‘rog‘iga javob bo‘lsa, ajratilgan bo‘lak o‘sha gap bo‘lagining nomi bilan yuritiladi.

Mavzu yuzasidan test savollari

1.Nutq vaziyatidan ma'lum bo’lgan ayrim bo’laklari tushirilgan gaplar qandaygaplar dеyiladi

A) to’liqsiz B) to’liq C) inkor D) darak

2.Gap tuzilish jihatidan necha xil bo’ladi?

A) 3 B)4 C)2 D)5

3. Qanday gaplar grammatik asosi harakat nomi bilan ifodalanadigan, yakka so’z yoki so’z birikmasidan iborat bo’lgan gaplardir

A) modal B) infinitiv C) sodda D) qo’shma

4. Ajratilgan bo‘laklar vazifasiga muvofiq necha xil yo‘l bilan ajratiladi?

A) 1 B) 4 C)3 D) 2

5. Fikrni ifodalash uchun zarur bo’lgan gap bo’laklarining barchasi qatnashgan gaplar qanday gaplar dеyiladi

A) darak B) so’roq C) to’liq D) to’liqsiz