G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Urug‘murtakning taraqqiy etishi va megasporogenez.
Urug‘murtakni hosil qiluvchi dо‘mboqcha shaklidagi meristema 
nusellus tashqi epiderma hujayralarining antiklinal va subepidermik 
hujayralarning periklinal bо‘linishi natijasida urug‘chi arxesporiy 
taraqqiy etadi. Yopiqurug‘li о‘simliklar urug‘murtak uchida ba’zan 
bitta yoki bir necha bir hujayrali arxesporiy hosil bо‘ladi. Arxespora 
hujayralari yirik va sitoplazmaga boy bо‘lib, juda tez bо‘linish 
qobiliyatiga ega. Kо‘p hujayrali arxesporiy atirguldoshlar, qayin-
doshlar, murakkabguldoshlar, shо‘radoshlarda uchraydi. Arxespora 
hujayrasining bittasi bо‘linib, dastlabki parietal (devor) – qoplag‘ich 
va ona megaspor hujayrasini hosil qiladi.
274

---

UX 
UX 
UX 
147-rasm. Urug‘kurtakning asosiy xillari va tuzilishi: 
A – ortotrop (to‘g‘ri); B – anatrop (teskari); V – gemitrop (yarim
qayrilgan); G – kampilotrop (bukilgan); D – amfitrop (ikkitomonlama
bukilgan); UX – urug‘murtak xaltasi. Urug‘kurtakning tuzilishi: 1 – ichki 
urug‘murtak pо‘sti; 2 – tashqi urug‘murtak pо‘sti; 3 — tuxum hujayra;
4 – murtak xaltasi; 5 – nusellus; 6 – xalaza; 7 – antipodlar; 8 – ikkilamchi
yadro; 9 – sinergidlar; 1 0 – funikulus; 11 – platsenta; 12 – о‘tkazuvchi 
naylar; 13 – mikropile.
B 
A 
V 
G 
D 
275

---

Qoplag‘ich hujayra kо‘pincha krassinusellyat urug‘ murtaklarda 
bо‘ladi, tenuinusellyat urug‘murtaklarda uchramaydi. 
Kо‘pchilik yopiqurug‘li о‘simliklarda arxespora hujayrasi ikki 
marta meyoz bо‘lingandan keyin tо‘rtta gaploid megaspora hosil 
bо‘ladi. Bu jarayonga megasporogenez deyiladi. Xalaza (ahyon-
ahyonda mikropilla) tomondagi hujayralar juda kattalashib ketadi, 
yuqoridagi hujayralarni siqib qо‘yadi va pirovardida bir yadroli 
urug‘chi gametofit yoki embrion xaltasiga aylanadi (148-rasm). 
Embrion xaltasi uch marta bо‘linish natijasida hosil bо‘ladi. 
Birinchisida ikki yadro hosil bо‘ladi va hujayra qutblaridan joy oladi. 
Keyinchalik bu yadrolar yana ikki marta bо‘linadi va embrion 
xaltasining har ikki qutb tomonida tо‘rttadan yadro yuzaga keladi. Har 
qaysi qutbdagi yadrolar bittadan markazga yо‘naladi va bir-biri bilan 
qо‘shilib, embrion xaltasining ikkilamchi diploid yoki markaziy 
yadrosini hosil qiladi. 
Embrion xaltasining chang yо‘li yonida turgan uchta yadro atrofiga 
protoplazma tо‘planib hujayra hosil bо‘ladi. Bu hujayralar tuxum 
apparatini tashkil etadi: ularning о‘rtasidagi eng yirik tuxum hujayra,