G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Kollenxima
(yunon. kolla – sirach, kley; enxima – tо‘lgan, 
tо‘ldirilgan) – tirik hujayralardan iborat bо‘lib, о‘suvchi yosh 
organlarning (poya va barg bandlarida) muhim qismi hisoblanadi. Bu 
tо‘qima hujayralari bо‘yiga chо‘zilib, faqat burchaklarining bir qismi 
notekis qalinlashganligi bilan farqlanadi. Kollenxima hujayralarining 
qalinlashgan qismida pektin, gemisellyuloza va suv kо‘p bо‘ladi. Bu 
hujayralarning eng xususiyatli belgilari shundan iboratki, ularda 
birlamchi va ikkilamchi pо‘stlar о‘rtasidagi chegara aniq kо‘rinmaydi. 
Kollenxima yosh novda hujayralarining bо‘yiga chо‘zilib о‘sishi 
vaqtida epiderma ostida yuzaga keladi va aylanma halqa hosil qilib, 
mustahkamlik beradi. Kollenxima hujayralari tirik, hujayra devorlari 
elastik va plastik, shuning uchun chо‘zilib о‘sish xususiyatiga ega. 
Evolyutsiya jarayonida kollenxima parenxima hujayralaridan kelib 
78

---

chiqadi va tayanch vazifasini faqat turgor holatidagina bajaradi. Suv 
miqdori kamaysa, kollenxima hujayralari bukilib sо‘liydi. Ba’zan 
ularda xloroplastlar uchraydi, ular hujayraning turgor holatini 
saqlashda xizmat qilsa kerak. 
Kollenxima asosan uch xil: burchaksimon, plastinkasimon va 
g‘ovaksimon bо‘ladi (35-rasm).
Agar hujayralar bо‘yiga chо‘zilib, faqat burchaklari qalinlashib uch 
yoki besh burchak hosil qilsa – burchakli kollenxima deb ataladi. 
Hujayraning faqat ikki yon devori, devorlari qalinlashgan bо‘lsa - 
plastinkasim on, sxizogen yо‘l bilan esa g‘ovaksimon kollenxima 
hujayralari yuzaga keladi. U burchakli va plastinkasimon 
kollenximalardan hujayra oralarida bо‘shliq hosil qilishi bilan farq 
qiladi. 
Sklerenxima
(yunon. skleros – qattiq, mustahkam) tо‘qimalari 
tuzilishi jihatidan kollenximadan farq qiladi. Sklerenxima 
tо‘qimalarining hujayralari taraqqiyotning ma’lum bir davrida, 
prozenxima shaklidagi hujayralarning takomillashishidan tashkil 
topadi va bir xilda qalinlashib lignin (lot. lignum – yog‘och) 
moddasini shimib, mustahkamlanib yog‘ochlanadi. Natijada 
hujayralar tiriklik xususiyatini yо‘qotadi, bо‘shlig‘i havo bilan tо‘ladi 
(36-rasm).
Hujayralar oralig‘i odsiy poralar bilan tutashgan. Hujayra pо‘sti 
juda pishiq va elastik bо‘lib, mustahkamligi jihatidan pо‘latga 
yaqindir. Hujayra pо‘stida suvda erimaydigan murakkab organik 
modda ligninni tо‘planishi sklerenximaning mustahkamligini yanada