G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

Gulda tugunchalarning joylashishi. 
Tuguncha yoki urug‘don 
ginetsey (urug‘chi)ning eng muhim qismlaridan biri bо‘lib, gulо‘rnida 
о‘rnashishiga qarab quyidagicha: ustki tuguncha, ostki tuguncha va 
о‘rta tuguncha. Ustki tuguncha gul bо‘laklaridan yuqorida joylashadi. 
Ostki tuguncha – gul bо‘laklaridan pastda joylashadi (146-rasm). 
270

---

146-rasm.
Tugunchaning guldagi joylashishi:
1 – ustki tugunchali gul, 2 – yarim ostki tugunchali gul, 3 – ostki 
tugunchali gul, 4 – gipantiy devori bilan o’ralgan ustki tugunchali gul.
145-
rasm. Tugunchaning bir necha mevabarglardan shakllangan 
urug’chilarining ko’ndalang kesmasini sxemasi: 
1-2 – parietal urug‘kurtaklar (2 – soxta to’siqli); 3-5 – markaziy-burchak, 
urug‘kurtaklar; 6-7 – soxta о‘qli urug‘kurtaklarning taraqqiyotining 
boshlang’ich (6) va oxirgi (7) bosqichlari; 8 - soxta о‘qli urug‘kurtak; 
9 - 10 – to’siqda va undan tashqarida joylashgan urug‘kurtaklar (9) va to’liq 
(10) ko’puyali tuguncha; MB - mevabarg. 
MB 
MB 
MB 
271

---

Kо‘pgina ra’nodoshlar oilasiga mansub о‘simliklarda bitta yoki bir 
necha tuguncha kо‘zachaga о‘xshash botiq gipantiy (yunon. xipo – 
osti, pastki qismi, antos – gul) deb ataladigan gul bandining 
kengaygan gulqо‘rg‘onidan joy oladi. Bunday tuguncha о‘rta tugun 
yoki о‘rta tugun gul deb ataladi (masalan, na’matak, olcha, о‘rik, 
shaftoli va boshqalar). Filogenetik jihatdan ustki gul tuguni ostki gul 
tugunidan qadimiyroq. Ustki gul tugun sodda gulli kо‘pmevali 
о‘simliklarda; ostki gul tugunidan murakkab gul rivojlangan 
о‘simliklarda kо‘proq uchraydi. Ba’zi morfologlar ostki gul tuguni bir 
necha tugunchalarning tutashishidan hosil bо‘ladi deyishadi. Lekin 
fransuz olimi Van Tigem va uning shogirdlari о‘tkazuvchi 
bog‘lamlarning saqlanib qolishligi, gul tuguni retseptakulyar (lot. 
retseptakulum – gulо‘rni) dan rivojlanganligini isbotladilar. 
Demak, ostki gul tuguni fillom (yunon. fillom-barg) nazariyasiga 
binoan gulqо‘rg‘on va changchilarning tutashishidan kelib chiqqan.