G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

 
Jinsiy kо‘payish.
Tuban rivojlangan о‘simliklarda jinsiy 
kо‘payish ikkita harakatchan jinsiy hujayra gametalar (yunon. jinsiy 
hujayra) protoplazmasi va yadrolarining bir-biri bilan qо‘shilishi, 
ya’ni kopulyasiya (lot. kopulasio – juftlashish) natijasida vujudga 
keladi.
Kо‘pchilik о‘simliklarda jinsiy hujayra – gameta maxsus hujayra 
gametangiy (yunon. angeyon – nay)da yetiladi. Tuban о‘simliklarda 
birhujayrali, yuksak о‘simliklarda kо‘p hujayrali gametangiy taraqqiy 
etadi. Gametalar yetilgandan sо‘ng gametangiy devori bо‘rtib yirtiladi 
va suvga chiqadi. Suvda har xil tupdan chiqqan gametalar bir-biri 
bilan uchrasa, ular qо‘shiladi va zigota hosil qiladi.
114-rasm. Suvо‘tlarning jinsiz kо‘payish: 
a-b – zoosporaning hosil b о‘lishi, v – avtosporalar, g –tetrasporalar.
A 
B 
V 
G 
221

---

Zigota ichida avvalo gametalarning sitoplazmasi (protoplazmasi) 
qо‘shiladi, bunga plazmogamiya deb ataladi, keyinchalik ularning 
yadrolari qо‘shiladi – bunga kariogamiya deb ataladi. Zigota tinchlik 
davrini о‘tgandan sо‘ng, uning diploid (yunon. diploos – qо‘shaloq) 
yadrosi reduksion (meyoz) bо‘linib, xromosomalar soni ikki barobar 
kamayadi. Shundan sо‘ng gaploid davr boshlanadi. 
О‘simliklarda bir necha xil gametalar bо‘ladi, shunga kо‘ra bir 
necha xil jinsiy kо‘payish uchraydi. 
1. 
Xologamiya
(yunon. xolos – butun; gameo – qо‘shilish) yо‘li 
bilan kо‘payish ba’zi birhujayrali organizmlarli suvо‘tlarda uchraydi. 
Ularda maxsus gametalar bо‘lmaydi, shuning uchun jinsiy kо‘payish 
bir-biriga о‘xshash vegetativ hujayralarining qо‘shilishi natijasida 
sodir bо‘ladi. Konyugasiyani xologamiyadan farqi, ularda vegetativ 
hujayralarining orasida nayining mavjudligidir (115-rasm, A). 
2. 
Izogamiya
(yunon. izos – teng, gamyeo – qо‘shilish) 
kо‘payishning eng sodda shaklidir. Jarayon morfologik jihatdan farq 
qilmaydigan harakatchan gametalarning bir-biri bilan qо‘shilishidan 
sodir bо‘ladi. Izogamiya suvо‘glarda (xlamidomonada, ulotriks, 
qо‘ng‘ir suvо‘tlardan fukus va tuban zamburug‘larda) kо‘rinadi(115-
rasm, B). 
222

---