3)
holatga kirish;
4) holatning fiksaji;
5) holatdan chiqish;
6) holatdan chiqishdan keyingi dam olish.
151
Relaksatsiya gim nastikasida holatning fiksaji va v a q ti birinchi
haftada 5 sek. dan oshmasligi kerak. S o‘ng vaqt asta-sek in lik bilan
oshirib borilaveradi. R elaksatsiya gimnastikasi m ashg‘u lo tla rid a
quyidagi qoidalarga rioya qilinadi:
1. M ashqlar och qoringa yoki ovqatlangandan so ‘ng 1 -2 soat
o ‘tgandan so ‘ng bajariladi.
2. Relaksatsiya gimnastikasi og‘ir jism oniy y u k la m ad an so'ng
zarur b o ‘lgan ta'sirni k o ‘rsata olmaydi.
3. H ar holatga asta-sekinlik bilan kirib, diqqat konsentratsiyasi
uning ijrosiga qaratilishi kerak.
4. Relaksatsiya gim nastikasi m ashg‘ulotlarida d o im iylik ,
majburiyat, asta-sekinlik va q a t’iy o ‘zini nazorat qilib borish,
shuningdek q at’iy intizom shartligini unutmaslik lozim.
R elaksatsiya gim nastikasida o ‘ziga xos ruhiy shifo t a ’siriga
ega m ashg‘ulotlari paytida inson mustaqil, ongli va faol “ salom at-
lik”ka iroda, intilish bilan organizm ning (vujudining) h im oyalash
kuchlarini faollashtiradi. 0 ‘zini his qilishning umumiy ah v o li yax-
v shilanadi, ish qobiliyati ortadi.
^ Quyida asosiy holatlarning ijro texnikasini berdik:
1. “Qulay” holat. Oyoqlarni oldinga uzatib (cho‘z ib ) polga
o ‘tiriladi. Son ostida oyoqlarni “iks” qilinadi. Q o ‘l barm oqlari
oldinga zanjir qilib q o ‘yiladi. N afas erkin.
2. “Fidoyi” holatsi. Oyoqlarni juftlab tizzaga c h o ‘kkalab
turiladi. O yoqlar tizzadan bosh barm oqlargacha polga te g ib turish
kerak. Oyoqlar uchi birlashgan, tovonlar biroz ochiq. Biroz y o zilg an
tovonlar ustiga asta o ‘tiriladi. Bosh, b o ‘yin va gavda to ‘g ‘r i chiziq
b o ‘ylab ushlanadi. K aftlar sonlar ustiga erkin q o ‘yiladi. T ananing
asosiy o g ‘irligi oyoq kaftiga tushadi. N afas erkin.
3. “Egilishlar” holatsi. “Fidoyi”lik holatsi qabul qilinadi.
K aftlar m usht qilinib, qorinning pastki qismini qisib tiraydi. C huqur
nafas olib chiqarish bilan gavdani oldinga bukadi. D um bani oyoq
kaftidan uzm ay peshona bilan polga intilamiz. S o‘ng n afas olish
bilan dastlabki holatga qaytiladi.
152
4. “K obra” holatsi. Yuz bilan polga peshonani tekkazib, qo-
ringa yotiladi. Barcha m ushaklar to i iq b o ‘shashtiriladi. K aftlar
polga q o ‘yiladi, har biri o ‘zining yelkasi ostiga bostiriladi, tirsak-
lam i yuqoriga k o ‘tarib, ular bilan tana qisiladi (tiraladi). Oyoqlar
polga yotgan joyda bir-biriga jufflanadi, oyoq uchi cho‘zilgan
(gim nastlar oyoq uchidagidek). K o ‘zlar yumuq. S o‘ng sekin uni
ochib bosh k o ‘tariladi, b o ‘yinni iloji boricha orqaga qayiriladi.
Undan so ‘ng sekin k o ‘krak qafasi k o ‘tariladi, um urtqalar navbat
bilan orqaga egiladi. Tanamizning past qismi, kindikdan boshlab
oyoq uchlarigacha polga tegib turadi. Yuqoriga va orqaga iloji
boricha uzoqroqqa qaraladi. M a iu m vaqtgacha holat ushlab
turiladi, a w a l gavda tushiriladi, so ‘ng bosh o ‘ta sekinlik bilan
polga tushiriladi. K o ‘tarilishda nafas olinadi, holatni ushlashda
nafas erkin, tushirilayotganda nafas chiqariladi.
5. “Plug” holatsi. O rqaga yotiladi. Q o‘llar tana yonida nafas
ushlab oyoqni tizzadan bukmay, sekin k o ‘tariladi, q o ila m i kafti
bilan polga tiraladi. Oyoqlar 90o hosil qilganda. tos va orqaning
pastki qismi k o ‘tariladi, oyoq vertikal holatga keltiriladi. So‘ng
sekin nafas chiqarilib, oyoqlar bosh orqasiga tushiriladi, toki
oyoqlam ing uchlari yerga tegsin. Erkin nafas olinadi. H olatdan
nafas chiqarish bilan chiqib ketadi.
6. “Piyoz” holatsi. Yuztuban yotiladi v a peshona polga tek-
kiziladi. A sta-sekinlik bilan oyoqlar orqaga egilib, muvofiq
q o ila rd a o 'z tom onidagi oyoqlarni iligidan ushlab, boshni va sonni
tortib k o ‘tariladiki, tana vaznining og ‘irligi qorin bo‘shlig‘iga tush-
sin. K o ‘tarilish, tortishda nafas olinadi. Holatni ushlaganda erkin
nafas olinadi va dastlabki holatga qaytishda esa chiqariladi.
7. “Kacheli” holatsi. O rqamachasiga yotib oyoqlar k o ’tariladi
va ikkalasi tizzada bukiladi, burundan cho‘zib nafas olinadi. Nafas
chiqarmay ikki q o i bilan tizzalarni qoringa bor kuch bilan tortiladi.
Boshni k o ‘tarib labni tizzaga tekkizishga harakat qilinadi. Holatni
nafas olish m um kin b o im a y qolgan darajagacha ushlaysiz. S o‘ng
sekin nafas chiqarib dastlabki “yotish” holatiga qaytasiz.
153
8. “Q arag‘ay daraxti” holatsi. Orqamachasiga yotib, q o ‘llar
tanam iz yonida, kaftlar polga qaragan. Nafas olish bilan oyoqlarni
to ‘g ‘ri burchak hosil b o ‘lish darajagacha k o ‘taramiz. So‘ng
chig‘anoqlarga tayanib, bosni yuqoriga itarib, poldan ajratamiz
(yelkada turish). Holatni ushlash oyoqlar rosa to ‘g ‘ri b o ‘lgandan
so‘ng boshlanadi, nafas olish erkin, odatdagidek. Holatdan
chiqishda oyoqlar jud a ehtiyotlik bilan boshni orqasiga o ‘tkaziladi,
bu bilan chig‘anoqqa tushgan gavdaning barcha o g ‘irligi olib
tashlanadi. Q o‘llar tushiriladi. A sta-sekin tana tushiriladi, so‘ng
oyoqlar, tovonlar polga tegm aguncha bosh k o ‘tarilmaydi.
9. “Orqani cho‘zish” holatsi. Oyoqlar oldinga ch o ‘zib o ‘tiriladi.
Q o ‘llam ing kafti oldinga - tashqariga burib yuqoriga k o ‘tariladi
va bosh barmoqlar bir-biri bilan bog‘lanadi. Bosh elkalar orasiga
qisiladi. Nafas olinadi va nafas chiqarish bilan oldinga engashiladi,
bosh bilan yelkaning holati iloji boricha o ‘zgarm aydigan holatda
b o ‘lishi kerak. Peshona bilan tizzaga intilamiz, q o ‘llar bilan
„ oyoqning bosh barm og‘ini ushlashga harakat qilamiz. Holatni
''‘ushlash paytida nafas erkin, odatdagidek. So‘ng birdaniga nafas
oli^h bilan dastlabki holatga qaytamiz.
10. “Parm a” holatsi. Oyoqlar uzatilib o ‘tiriladi, so ‘ng o ‘ng
oyoq bukiladi va u bilan chap oyoq soni ustidan qadamlab o ‘tiladi.
Chap q o ‘l bukilgan o ‘ng tizza ustiga q o ‘yiladi. 0 ‘ng q o 'l orqaga
o ‘tkazilib, gavdani asta-sekinlik bilan “burash-eshish” am alga
oshiriladi, q o ‘llam i bir-biriga ulashga uriniladi. Bosh o ‘ngga
burilgan. H olatdan chiqish sekinlik bilan avvaliga boshni burib,
so ‘ng q o ‘llar, tana va oxirida oyoqlar holati o 'z joyiga qaytariladi.
Shu mashqning o ‘zi, boshqa tomonga. Nafas erkin.
11. “Qamish” holatsi. O rqaga uzala tushib yotiladi, qo'llar
bosh ustiga to ‘g ‘rilab cho‘ziladi. Tos k o ‘tariladi, tosni k o ‘tarish
tovonlarga, orqa kuraklaringizga tiralish bilan um urtqa maksimal
kuch bilan ch o ‘ziladi (qamishni tom iri bilan uzishga uringandek).
154
45-rasm. M editatsiya
M editatsiya - yoshlar turm ush tarzi jism oniy m adaniyati
tarkibida borgan sari k o ‘proq o ‘rin olayotgan yoglar jism oniy
tarbiya tizim ining yetakchi m ashg‘ulot shakli hisoblanadi.
M am lakatim iz jism oniy tarbiya tizim ida undan organizmni
sog‘lom lashtirish vositasi sifatida yetarli darajada foydalanish
hali omm aviylashmagan. M editatsiya asosan Sharq m aktabiga xos
jism oniy m ashqlar majmui b o ‘lib, inson jism oniy tarbiya tizim lari
ichida har bir individ o ‘zi m ustaqil yoki shu tizim ishqibozlari
alohida guruhlarga ajralib shug‘ullanadilar.
Passiv m editatsiya - bu eng sodda, oddiy jarayon. Soddalik,
oddiylikka bizni qaytishga o ‘rgatadi. A m alda uni bajarish uchun
jarayonni m antiqan tushunishim iz kerak b o ‘ladi.
M editatsiya uchun bosh m iya yarim sharlari- m antiqan
fikrlaydigan qismi tinchlanishi lozim b o ‘ladi. M editatsiyada sodir
b o ‘ladigan jarayonning mazmuni, m ag‘zini tushuntirib berish
so ‘ralganda yog muxbirga “siz bananning shirinligini tushuntirib
bera olasizm i”, deb savolga savol bilan javob qaytargan. Shuning
155
uchun bu jarayonning tabiatini m antiqan tushuntirish, uni tahlil
qilish faqat uni am alda bajarish orqaligina his qilish bilan amalga
oshirilishi m um kin xolos.
0 ‘ylaymizki, sizda bu jarayonni o ‘zingizda his qilish uchun
mashq qilish, harakatga ishtiyoq uyg‘onadi. Bunday jarayon
tabiatini tushungan, his qilgan insonlam ing hayoti, turm ush tarzida
keskin o ‘zgarishlar sodir b o ig a n lig i, o ‘zidan qoniqishni hosil qilib,
avval jism oniy, so'ng m a’naviy foyda k o ‘rish m um kinligi amalda
isbotlangan.
Shunday qilib biz, eng a w a lo , o ‘z oldim izga jism im iz,
qalbimizni t o i a osoyishtalikka erishtirishdek maqsadni q o ‘yam iz
va unga erishib, tanam iz a ’zolarini to i iq b o ‘shashtirish ham da
xotirjamlikni his qilishimiz, bu xotirjam lik vujudim izning har bir
burchagini - hujayrasi to ‘qimasini qoplab, tarkibim izning ich-
ichiga singishiga erishish lozim .
B uning uchun biz foydalaniladigan uslub, eng avvalo,
muskullarni t o i a b o ‘shashtira olish vazifasini hal qilishga asos-
langan b o ia d i. S o'ng bunday holat vujudim izning barcha qism-
lariga borib tarqaladi.
T o iiq ro q tushuntirsak, boshlanishida biz eng oddiy mashqlar
yordam ida o ‘z tanamizni bo'shashtirish (lanjlashtirish)ni o ‘rga-
namiz. A vvaliga bu mashqlarni erinmay, q a t’iy tartibga rioya
qilib, belgilangan ketma-ketligini buzmay o ‘zlashtirishimiz,
holatiga qarab bajarishni avtomatlashuvigacha, belgilangan vaqt
ichida bajarishni mashq qilishim izga to ‘g ‘ri keladi. Bu bilan biz
b o ‘shashtirish texnikasini takom illashtirishning doim iyligiga eri-
shamiz.
M editatsiyada umum iy ruhiy holatning osayishtaligi muhim.
Y oshligim izdan bizga jism oniy jihatdan biror narsaga erishish uc
hun z o ‘r berish, urinish zarurligi ongim izga singdirilgan. Bor ku-
chimizni unga safarbar qilishga o ‘rgatishgan. A slida o ‘zimizning
niyatim iz ham shunga erishish. M editatsiyada esa uning teskarisi,
m ashg‘ulotlarning boshidanoq kuch sarflash, erishish uchun
urinishdan butunlay voz kechishga to 'g 'ri keladi. O 'zim izni maj-
156
buran b o ‘shashtirishga har qanaqasiga erishishni m aqsad qilib
q o ‘yishim iz va uni mashq qilishimiz muvaffaqivatsizlikka mah-
kum likning o ‘zginasidir. B u yerda ruhiy quvvat shuning uchun
zarurki, m ashg‘ulotlar uchun aniq vaqtni belgilab, uni ajratib,
o ‘zim izga “bu vaqt faqat m editatsiya uchun, qolgan ishlar ikkinchi
darajali” deb aytib, bu shiorni qonun darajasigacha k o ‘tarishimiz
zarur. Bunday qaror, qonun bizdan birm uncha kuch, ruhiy quvvatni
talab qiladi. M ashg‘ulotlar boshlanganda har qanday majburiyatlar,
turli xil xohishlarni chekkaga surib tashlab, barcha narsa unutili-
shi shart. M editatsiya - eng erkin, barcha narsalardan ozod passiv
b o ‘shashish jarayoni, hech qanday buyruqlar, k o ‘rsatmalarsiz,
oddiygina “mayli, mening k o ‘zlarim asta-sekin yumilaversin, fi-
krim a ’zolarim ga iloji boricha singiyversin" degan xayollar o ‘tishi
va unga amal qilish lozimligini taqozo etadi.
M ashq qiladigan muhit, joy, diqqatni chalg‘itm aydigan - holi,
agar xilvatroq b o ‘lsa, undan ham yaxshi natija beradi. Shu vaqtda
sizni hech kim bezovta qilmasligini so ‘raysiz.
M editatsiyaning alohida darslari saboqlarini berishni maqsad
qilm aganligim iz uchun undan so g‘lom turm ush tarzi jism oniy
m adaniyati tarkibida foydalanish mum kinligi haqidagi eng oddiy
bilimlarga ega b o ‘ldingiz deb hisoblaymiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |