Fuqaro himoyasi

2. Qirg'in qurollarining xususiyatlari va talafotlari.
Yadroviy qurollar tirik mavjudotlarni ham, jamiki inshootlar, texnikalarni qattiq shikastlantiradi.
1. Yadroviy qurol turlari.
Yadroviy aslahalar keng miqyosda odamlarni, sanoat va turar-joy markazlarini yo'k qilish, inshootlarni, texnikalarni ishdan chiqarish uchun mo'ljallangan.
Yadroviy kurollar: yadro zaryadidan, qurolni nishonga yo'naltiruvchi qismdan va qurolni boshqaradigan qismidan tashkil topgan. Yadroviy aslaxalar turli xil ko'rinishlarda: bomba, mina, snaryad, raketa va torpedalarning jangovar qismi va boshqa ko'rinishlarda taeorlanadi,
Yadroviy qurollarning ishlashi zanjirli reaktsiya natijasida (tYermoyadro reaktsiyasi asosida parchalanadigan og'ir yadrolar va yengil yadrolar, vodorod va boshqa element izotoplarining hosil bo'lishi) hosil bo'ladigan ichkya yadroviy energiyalarning hisobiga amalga oshadi. Yadroviy qurollarning kuchi trotil ekvivalsnti bilan o'lchanadi. Bu degan so'z oddiy portlovchi modda trotil (trinitrotoluol) portlaganda ajraladngan energiya mikdori o'sha portlovchi moddaning portlash kuchiga ekvivalentdir. Trotil ekvivalenti tonna (t), kilotonna (kt) va mega tonia (mt) bilan o'lchanadi.
Yadro qurolidagi portlovchi moddaning quvvatiga karab juda kichik (kuvvati I kt.gacha), kichik (1-10 kt.gacha ), urtacha (10-100 kt.gacha), ka^ta (100 kt-1 mt) va juda katta (I Mt. dan yuqori) turlariga bo'linadi.
Yadroviy qurollarning vayronagarchilik darajasi qurolni turiga, quvvatiga, joylashgan o'rniga, portlash sharoitiga, inshootlarning himoyalanish darajasiga qarab va boshqa sabablar bilan aniklanadi.
Qo'yilgan maqsadga ko'ra, yadro portlatish Yer yuzida, Yer ostida, suv ostida va har xiya balandlikdagi atmosferada amalga oshiriladi.
Yerustida portlatilganda qurolning yarqirash zonasi yari.m oy shaklida Yerustida ko'rinadi. Yerustvda portlatish, asosan juda mustahkam inshootlarni buzish hamda atrof-muhitni, juda katta miqyosda radioaktiv zararlash maqsadida amalga oshiriladi,
Suv tagida portlatish bilan juda mustahkam Yerostidagi nishonlarni, gidrotexnik va port inshootlarni buzish uchun ko'llash mumkin. Bu xildagi portlatishning o'ziga xos xususiyatlaridan biri Shukm, bunda gravitatsiya to'lqini hosil bo'lib, u har qanday nishonga katta zarba beradi hamda zarar yetkazadi,
Havoda portlatish ikki xil sharoitda amalga oshiriladi;
1. Yerdai kichik balandlnqda, ya'ni yerdai 10 km.gacha bo'lgan havoda portlatish.
2, Yerdan katta balandlikda (yuqori) portlatish.
Havoda portlatish uncha mustahqam bo'lmagai inshootlarni buzish, odamlarga, texnikalarga keng miqyosda shikast yetkazish mahsadida qo'llaniladi.
Yadro zaryadlarini nishonga eltuvchi moslamalariga havoda, suv tageda va suv ustida harakatlanuvchan raketalar, maxsus moslamali samolyotlar. artnllYeriya va boshqalar kiradi. Masalan, AQSHning qurolli kuchlaritarkibvdagi kontinentlararo balles-tikraketalar: «Titan», "Minetmen-3", "Minetmen-2", "Pershing'-2" va boshkalarni misol kdpib ko'rsatish mumkin.
Hozirga davrda Pentagonda yangi turdagi, yadro zaryadiga ega bo'lgan raketalarni bunyod etish, nishonga adashmay uradigan turlarini yaratish ishlari keng miqyosda olib borilmoqtsa.
Yadro zaryadiga ega bo'lgan suv tagida harakatlanuvchai raketalarga «Polaris-A-3», «Poseydon-S-3», «Traydent-1» kiradi.
Qurolni nishonga eltuvchi vositalardan yana biri strategik avi.atsiyadir. Ular og'ir va o'rtacha og'irlikdagi portlovchi raketala bilan qurollantirilgan, Bu turdagi sam.olyotlarga: «Stratofortres V-52», «V-1», «G'V-SH», «Vulkan-V2»,
Yadro qurolining qamma turdagi portlatishlarida quyidagi ta'sir etadigan faktorlar hosil bo'ladi. Bular to'lqin zarbasi, yorug'lik nurlanish, radiatssh to'lqini, radioaktiv zarrachalar va elekgromagait impulьslar
hisoblanadi. Portlash energiyasining 50 foizi to'lkin zarbasnga, 35 foizi yorug'lik nurlanishga, 5 foizi radiatsiya nurlariga va 10 foizi radioaktiv changlarni hosil bo'lishiga sarflanadi.
Neytronli bomba portlaganda esa ajraladigan eiYergiyaniig 8-10 foizi to'lqin zarbasiga, 5-8 foizi yorug'lik nurlanishga, 85 foizi esa radiatsiya nuriga va neytronlar oqimiga sarflanadi.
To'lqii zarbasya. Yadro aslahasining asosiy shikastlantirl faktorlardan biri hisoblanadi. To'lqin zarbasi deganda yuko^ haroratli, tovush tszligidan yuqori tezlikka ega bo'lib, siqilgaya havo muhit tuShuniladi. Quroyani portlatilgan muhitga qarab, u havodagi, suvdagi va yerdagi to'lqin zarbalariga bo'linadi.
Havodagi to'lqin zarbasining kuchi portlatish o'chog'idan^lashishi bilan kuchsizlanib boradi. Masalan, 1000 m.gacha 1,4 soniyada, 2000. m ga 4 soniyada, 3000 m.ga 7 soniyada, 5000 m.ga soniyada yetib ksladi. Demak, bulardan ko'rinadiki, yadro kuroli portlash belgisini ko'rgan har bir fukaro to'lkii zarbasi faktori yetib kelguncha himoya inshootlariga yetib borib, saqlanishlari mumkmn. To'lqin zarbasi faktorida odamlar bevosita Shu faktorning ta'snridan hamda bilvosita taьsirlardan jarohat oladilar. Bilvosita ta'sirlar natijasida inshootlarning buzilgan qismlari, toshlar, singan oynalar, daraxtlar va boshqa materiallarning odamlar ustiga kelib tushishidan zararlanadilar. To'lqin zarbasining bevosita ta'siridan odamlar turli darajadagi jarohatlar, kontuziyalanish va o'lim bilan tugaydiganjarotat olishlari mumkin. Shuning uchun to'lqii zarbasi ta'siridan yengil, o'rtacha, og'ir va juda og'ir jarohat xillari kuzatiladi.
Xuddi Shularga o'xshab to'lqin zarabasi ta'siridan, inshoot-lar ham har xil darajada shikastlanishi mumkin. Albat^a, bunda Yerustiga qurilgan inshootlar Yertagaga qaraganda ko'proq shikastlanadi,
Shuning uchun to'lqin zarbasi faktoridan saqtsanishning' ishonchli omnli himoya inshooti (boshpana) xisoblanadi. Mabodo bunday inshootlar bo'lmasa, u holda radiatsiyadan saqlovchi boshpadan va tabiiy chukurliklardan foydalanish mumkin,