Funktsiyalari davlat byudjeti daromadlari, tuzilmasi va dinamikasi

Bunday daromadlarga quyidagilar kiradi:

1. 
   tovarlar (ish, xizmatlar) sotishdan olingan tushumlar;
   
2. 
   asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, qimmatli qog’ozlar, intellektual mulk ob’ektlari, materiallar va boshqa aktivlarni sotishdan olingan daromadlar;
   
3. 
   foiz ko’rinishidagi daromadlar;
   
4. 
   dividendlar;
   
5. 
   bepul (tekinga) olingan mol-mulk;
   
6. 
   mulkni ijaraga berishdan olingan daromadlar; 7)royalti;
   

8. 
   tekin moliyaviy yordam (subsidiyalar bundan mustasno);
   
9. 
   valyuta hisob varaqlaridagi kurs bo’yicha farq;
   
10. 
    favqulotda daromadlar;
    
11. 
    boshqa daromadlar.
    

Soliqqa tortilishi lozim bo’lgan daromadlarni aniqlashda umumiy daromaddan quyidagilar chegiriladi:

• 
  barcha turdagi soliqlar summasi;
  
• 
  kreditlar uchun foizlar to’lovlari summasi;
  
• 
  xodimlarga ish haqi to’lash bo’yicha xarajatlar;
  
• 
  renta to’lovlari summasi;
  
• 
  ijara to’lovlari;
  
• 
  asosiy vositalarni ta’mirlash xarajatlari;
  
• 
  majburiy sug’urta to’lovlari bo’yicha o’tkaziladigan qonun hujjatlariga muvofiq ish haqiga hisoblangan summalar;
  
• 
  belgilangan me’yor chegaralarida kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash xarajatlari summasi;
  
• 
  korxona balansida bo’lgan sog’liqni saqlash ob’ektlari, keksalar va nogironlar uylari, maktabgacha tarbiya muassasalari, bolalar dam olish oromgohlari, madaniyat va sport ob’ektlarini saqlash va ta’minlash bo’yicha xarajatlar summasi.
  

Qonun hujjatlarida moliyaviy jazo choralari va hisoblangan penya summalari jami daromaddan chegirilmasligi nazarda tutilgan.
Belgilangan normalar doirasida soliqqa tortish davri davomida hisoblangan asosiy vositalar amortizatsiyasi ajratmalari summasi umumiy daromaddan chegirib tashlanadi, yuridik shaxslarning soliqqa tortiladigan daromadi (foydasi)ga 26%li stavka bo’yicha soliq solinadi. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan ayrim korxonalar uchun foydaga kamaytirilgan imtiyozli soliq stavkalari belgilanishi mumkin. Ularga quyidagilar kiradi:

• 
  qishloq xo’jaligi mahsulotlari etishtiradigan (asosiy faoliyati bo’yicha) korxonalar;
  
• 
  chet el investitsiyalari ishtirokchidagi korxonalar;
  
• 
  bolalarbop tovarlar ishlab chiqaradigan va badiiy hunarmandchilik korxonalari;
  
• 
  o’zi ishlab chiqargan tovarlarni eksport qiluvchi korxonalar.
  

Qonun hujjatlarida O’zbekiston Respublikasi xududida foyda solig’i bo’yicha muayyan mezonlarga ko’ra korxonalarga bir qator imtiyozlar turlari nazarda tutilgan. Ularga quyidagilar kiradi:

• 
  ayrim xarajatlar turlarini soliqqa tortiladigan foydadan chiqarib tashlash;
  
• 
  ayrim faoliyat turlarini foyda solig’idan ozod qilish;
  
• 
  muayyan turdagi korxonalar uchun soliq stavkalarini kamaytirish;
  
• 
  muayyan muddatlarga foyda solig’idan ozod qilish.
  

Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’zlari soliq ro’yxatidan o’tgan joydagi soliq organlariga ortib boruvchi yakunlarda foyda solig’i bo’yicha hisoblarni choraklik va yillik hisobotlarni taqdim etish muddatlarida topshiradilar.

Yuridik shaxslar foyda solig’ini foyda solig’i bo’yicha hisoblarni topshirish uchun belgilangan kundan boshlab besh kun mobaynida o’tgan hisobot davridagi moliyaviy natijalar asosida to’laydi.

Soliq undiriladigan jami daromadlar miqdori (bir eng kam ish haqi miqdori chegirilmagan holda)	Soliq summasi
Eng kam ish haqining 4 baravar miqdorigacha	Daromad summasining 12 foizi
Eng kam ish haqining to’rt baravari miqdoridan (+1 so’m) sakkiz baravari miqdorigacha	Eng kam ish haqining to’rt baravari miqdoridan olinadigan soliq + to’rt baravardan oshadigan summaning 25 foizi
Eng kam ish haqining sakkiz baravari miqdoridan (+1 so’m) va undan yuqori miqdordan	Eng kam ish haqining sakkiz baravari miqdoridan olinadigan soliq + sakkiz baravardan oshadigan summaning 36 foizi

Jismoniy shaxslar daromadlaridan to’lanadigan soliqni hisoblab, chiqarish va byudjetga to’lash tartibi O’zbekiston respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qo’mitasining 1998 yil 11 iyundagi 444-sonli «Jismoniy shaxslarning daromad solig’ini hisoblab chiqarish va byudjetga to’lash tartibi to’g’risida»gi yo’riqnomasi (1,2,3-sonli tuzatishlar va qo’shimchalar) bilan belgilanadi.

Moliya yilida soliq solinadigan daromadga ega bo’lgan jismoniy shaxslar jismoniy shaxslarning daromadiga solinadigan soliqni to’lovchilar hisoblanadi.
Soliq solish ob’ekti – soliq solinadigan daromad jami yillik daromad bilan qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadigan chegirmalar o’rtasidagi farq tarzida hisoblanadi.
Jismoniy shaxslarning jami yillik daromadiga soliq to’lovchi olishi lozim bo’lgan (olgan) yoki tekinga olgan pul yoxud boshqa mablag’lar, shu jumladan:

• 
  mehnatga haq to’lash shaklida olinadigan daromadlar;
  
• 
  jismoniy shaxslarning mulkiy daromadi;
  
• 
  jismoniy shaxslarning tadbirkorlik faoliyatidan keladigan yalpi daromadi kiradi.
  

Jismoniy shaxs moliya yili davomida har bir ishlab daromad olgan oy uchun eng kam ish haqining bir baravari miqdorida chegirma qilinish huquqiga ega.

Mehnatga haq to’lash shaklida olinadigan daromadlarga jismoniy shaxslarning mehnat shartnomasi bo’yicha qilingan ishlardan va fuqarolik-huquqiy shartnomalari bo’yicha oladigan daromadlari kiradi.
Jismoniy shaxslarning mulkiy daromadga foizlar, dividendlar bo’yicha olingan daromad, mol- mulkni ijaraga berishdan keladigan daromad kiradi.
Jismoniy shaxslarning tadbirkorlik faoliyatidan keladigan yalpi daromadga tovarlar (ishlar, xizmatlar) realizatsiyasidan, daromad olish maqsadida tavakkal qilib o’z mulkiy javobgarligi ostida yakka tartibda amalga oshiradigan, qonun xujjatlarida taqiqlanmagan boshqa faoliyatdan keladigan barcha tushumlar kiradi.