Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

21.2. Oltin minerallari 
Oltin (Au) – birinchi gruppa metali. Tabiatda bir valentli va uch valentli xolda 
uchraydi.Atom og‘irligi – 196,967. Tartib nomeri – 79. Atom radiusi – 1,44A°. Ion 
radiusi Au
1+
=1,37A°. Klarki 5∙10
-7
. Solishtirma og‘irligi 18,88-19,33. Qattiqligi 2,5. 
Erish temperaturasi - 1063°. Qaytgan yorug‘lik nurida sariq rangli va o‘tgan yorug‘lik 
nurida yashil rangli bo‘ladi. YAltirashi metallsimon. 
Oltin juda qadim zamonlardan ma’lum. Oltin shox arog‘ida (sarskaya vodka) 
[3HCl+HNO
3
] erib, AuCl
3
xosil bo‘ladi. Bunga vodorod oksid va kaliy ishqori 
qo‘shilsa oltin eritmadan butunlay ajralib chiqadi. 
2AuCl
3
+3H
2
O
2
+6KOH=6KCl+6H
2
O+3O
2
+2Au 

---

135 
Oltinni sulfidli birikmalari barqaror bo‘lmay, telluridlar barqaror xisoblanadi. 
Oltin butun dunyo davlatlarida qimmatbaxo metall xisoblanib, davlat valyutasi 
vazifasini bajaradi. Zargarlik ishlarida, meditsinada, tish qo‘yishda, elektrotexnikada, 
fizik asboblar tayyorlashda, ximiyaviy reaktivlarda qo‘llaniladi. 
Oltin ishtirok etuvchi asosiy minerallar: 
Sof tug‘ma oltin
Au 
Elektrum 
(Au, Ag) 
Kyustelit 
(Ag, Au) 
Misli oltin
(Au, Cu) 
Oltin amalgamasi
nAu∙mHg 
Palladiyli oltin – porpetsit
(Au,Pd) 
Aurostibit
AuSb
2 
Bismutoaurit 
Au, Bi 
Vismutli oltin – maldonit
Au
2
Bi 
Tellurli oltin – silvanit (Au, Ag) Te
2 
Tellurli oltin – kalaverit
(Au, Ag) Te
2
petsit (Ag, Au)
2
Fe 
Tellurli oltin – nagiagit
n(Pb,Au)∙m(TeSSb) 
Tellurli oltin – krennerit
(Au,Ag) Te
2
Montbreyit
Au
2
Te
3 
Bilibinskit
Au
3
Cu
2
PbTe
2
Kostovit 
AuCuTe
4
Ma’lum minerallarda to‘plangandan tashqari oltin, sochilgan juda mayda 
zarrachalar holida ko‘pgina magmatik, metamorfik va cho‘kindi tog‘ jinslarda ham 
uchraydi. Oltinning asosiy massasi granit tipidagi nordon intruziv jinslar bilan 
bog‘liq.