Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

21.2. Oltin minerallari
Oltin (Au) – birinchi gruppa metali. Tabiatda bir valentli va uch valentli xolda uchraydi.Atom og‘irligi – 196,967. Tartib nomeri – 79. Atom radiusi – 1,44A°. Ion radiusi Au¹⁺=1,37A°. Klarki 5∙10^-7. Solishtirma og‘irligi 18,88-19,33. Qattiqligi 2,5. Erish temperaturasi - 1063°. Qaytgan yorug‘lik nurida sariq rangli va o‘tgan yorug‘lik nurida yashil rangli bo‘ladi. YAltirashi metallsimon.
Oltin juda qadim zamonlardan ma’lum. Oltin shox arog‘ida (sarskaya vodka) [3HCl+HNO₃] erib, AuCl₃ xosil bo‘ladi. Bunga vodorod oksid va kaliy ishqori qo‘shilsa oltin eritmadan butunlay ajralib chiqadi.
2AuCl₃+3H₂O₂+6KOH=6KCl+6H₂O+3O₂+2Au
Oltinni sulfidli birikmalari barqaror bo‘lmay, telluridlar barqaror xisoblanadi. Oltin butun dunyo davlatlarida qimmatbaxo metall xisoblanib, davlat valyutasi vazifasini bajaradi. Zargarlik ishlarida, meditsinada, tish qo‘yishda, elektrotexnikada, fizik asboblar tayyorlashda, ximiyaviy reaktivlarda qo‘llaniladi.
Oltin ishtirok etuvchi asosiy minerallar:
Sof tug‘ma oltin Au
Elektrum (Au, Ag)
Kyustelit (Ag, Au)
Misli oltin (Au, Cu)
Oltin amalgamasi nAu∙mHg
Palladiyli oltin – porpetsit (Au,Pd)
Aurostibit AuSb₂
Bismutoaurit Au, Bi
Vismutli oltin – maldonit Au₂Bi
Tellurli oltin – silvanit (Au, Ag) Te₂
Tellurli oltin – kalaverit (Au, Ag) Te₂
petsit (Ag, Au)₂ Fe
Tellurli oltin – nagiagit n(Pb,Au)∙m(TeSSb)
Tellurli oltin – krennerit (Au,Ag) Te₂
Montbreyit Au₂Te₃
Bilibinskit Au₃Cu₂PbTe₂
Kostovit AuCuTe₄
Ma’lum minerallarda to‘plangandan tashqari oltin, sochilgan juda mayda zarrachalar holida ko‘pgina magmatik, metamorfik va cho‘kindi tog‘ jinslarda ham uchraydi. Oltinning asosiy massasi granit tipidagi nordon intruziv jinslar bilan bog‘liq.