Foydali qazilmalarning genetik va sanoat turlari

23.2. Sun’iy qurilish materiallari konlari va
ularning sanoat turlari
Bog‘lovchi moddalar, o‘tga chidamli materiallar, sopol, shisha va silikatli g‘isht hom ashyosi hisoblanadi.
Bog‘lovchi moddalarga sement, gips va ohak kiradi. Ular uchun xomashyo sifatida ohaktosh, gillar, mergel, gips ishlatiladi (37-rasm).

Ohaktoshlar asosan kalsiy mineralidan (SaSO₃) iborat; biroz qum va gil zarrachalari uchraydi. Toza ohaktoshlarda ularning miqdori 5% dan oshmaydi. Ohaktoshlarning eng muhim ishlatish sohasi sement va shisha ishlab chiqarish hisoblanadi. Bundan tashqari qurilishda fundament va devor qurishda, uylarning tashqi tomonini bezash uchun plitalar olishda hamda beton uchun to‘ldiruvchi sifatida ishlatiladi.

Ohaktosh konlari asosan cho‘kindi konlar hisoblanadi. O‘zbekistonda deyarli har bir viloyatda ohaktosh konlari topilib xalq xo‘jaligida ishlatilmoqda.
GIPS. Formulasi CaSO₄·2H₂O. Sulfatlar sinfiga kiruvchi mineral hisoblanadi. Hosil qiluvchi tog‘ jinsi ham gips deb ataladi. qazib olinadigan gipsning asosiy qismi qurilish uchun alebastr olishda ishlatiladi. Buning uchun u 107-170^oSda qizdiriladi. Bundan tashqari gips sopol, chinni olishda va meditsinada ishlatiladi. Tabiiy holda sementga qo‘shiladi. Gips konlari asosan cho‘kindi konlar hisoblanadi. Gips angidrid mineralining (SaSO₄) gidrotatsiyasi (suv qo‘shib olish) natijasida yirik konlar hosil qiladi. O‘zbekistonda gipsning SHarg‘un (Surxondaryo viloyati), Mamamurgata (Buxoro viloyati), Langar (Qashqadaryo viloyati) kabi yirik konlari mavjud.


Xulosa
Mavzuda qurilish materiallari xom ashyolarining qanday genetik kon turlari bilan bog‘liqligi, tog‘ jinslari va ularning xususiyatlar, dunyodagi davlatlar misolida zahiralar va ularning qazib olinadigan miqdorlari, konlarning nomi va joylashgan eri, xalq xo‘jaligining qaysi sanoat va sohalarida foydalanish mumkinligi to‘g‘risidagi barcha ma’lumotlar keltirilgan.